Lê Diễn Đức - Tạm dừng hay hoãn binh

Sông Đồng Nai là con sông nội địa dài nhất Việt Nam, lớn thứ nhì Nam Bộ về lưu vực, chỉ sau sông Cửu Long.

Sông Đồng Nai với chiều dài 586 km và lưu vực 38,600 km2 cung cấp nước sinh hoạt cho gần 20 triệu người thuộc 11 tỉnh thành gồm Sài Gòn, Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Bà Rịa-Vũng Tàu, Long An, Tây Ninh, Lâm Đồng, Đắk Nông, Ninh Thuận và Bình Thuận. Tầm quan trọng của sông Đồng Nai, vì thế không cần phải bàn cãi.

Chất lượng nước từ con sông này hiện đang bị ô nhiễm nặng bởi các chất hữu cơ, vi sinh, kim loại nặng... Các nhà khoa học, cơ quan chức năng đều khẳng định nguyên nhân là do nguồn nước thải từ các khu công nghiệp, dân cư... và sự quản lý yếu kém của các cơ quan liên quan.

Theo ông Lê Văn Tuấn, tổng giám đốc công ty Cổ Phần Nước và Môi Trường (Bộ Xây Dựng), hệ thống sông Đồng Nai đang bị ô nhiễm trầm trọng. Mỗi ngày con sông tiếp nhận trên 500 ngàn mét khối nước thải công nghiệp từ trên 60 khu công nghiệp và gần 2 triệu mét khối nước thải sinh hoạt từ các khu đô thị, trong đó trên 60% nước thải công nghiệp và 85% nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý. Dự kiến đến năm 2020, tổng lượng nước thải đô thị, nước thải công nghiệp thải ra sông Đồng Nai mỗi ngày có thể lên đến gần 4,5 triệu mét khối.

Ông Tuấn cho rằng, nếu các tỉnh thành trong lưu vực không có đột phá trong xử lý nước thải, bảo vệ nguồn nước thì hệ thống sông Đồng Nai sẽ càng ngày càng ô nhiễm nặng nề và có nguy cơ trở thành dòng sông “chết”!

Thế mà, gần đây, nhà chức trách Đồng Nai đã dấn thêm một bước vào tiến trinh “bức tử” con sông này bằng quyết định 2230/QĐ-UBND ngày 21 tháng 7, 2014 và quyết định số 2827/QĐ-UBND ngày 15 tháng 9, 2014, cho phép công ty Toàn Thịnh Phát lấp một phần sông Đồng Nai để thi công dự án “Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai,” còn có tên là dự án “The Pegasus Riverside.”

Công trình này có chiều dài 1,3 ki lô mét, từ công viên Nguyễn Văn Trị đến cầu Rạch Cát, thành phố Biên Hòa, dự kiến hoàn thành vào năm 2022 với tổng mức đầu tư là 3,200 tỷ đồng.

Tổng diện tích đất của dự án là 84 ngàn mét vuông, trong đó phần lấn sông là hơn 77 ngàn 200 mét vuông, chiếm trên 90% diện tích, đoạn lấn ra sông xa nhất đến hơn 100m (đoạn từ cầu tàu nhà máy nước Biên Hòa).

Trên thế giới, lấn sông để xây dựng làm thay đổi dòng chảy là một điều tối kị. Về nguyên tắc bao giờ cũng dành đất để làm hành lang bảo vệ có khi đến 50 mét. Đây là điều bắt buộc và không một dự án nào, nhất là dự án thương mại, có thể vi phạm.

Dự án lấp sông Đồng Nai mà công ty Thịnh Toàn Phát thực hiện sẽ làm một phần lòng sông bị bê tông hóa và chắc chắn sẽ tác động làm thay đổi dòng chảy, ảnh hưởng đến hệ sinh vật và làm mất đi cơ chế tự bảo vệ, tự làm sạch của dòng sông. Ngoài ra, theo quy luật tự nhiên bên lở bên bồi, dòng chảy khi bị thay đổi sẽ tăng tốc độ, xói lở bờ bên kia.

Nhà chức trách Đồng Nai đã không thèm lấy ý kiến của người dân mà cũng không hề hỏi ý kiến các chuyên gia trong ngành.

Ông Bùi Cách Tuyến nói, “Họ làm độc lập. Chúng tôi không được tham vấn. Với tư cách là phó chủ tịch Ủy Ban Bảo Vệ Lưu Vực sông Đồng Nai, tôi không biết và với tư cách là thứ trưởng Bộ Tài Nguyên Môi Trường, tôi cũng không hay về dự án này.” [1]

Ông Lê Mạnh Hùng, phó tổng cục trưởng Tổng Cục Thủy Lợi, nói rằng, ở khu vực thực hiện dự án có hai nhánh sông nhỏ, chứng tỏ dòng chảy ở khu vực này khá phức tạp.

“Vì thế tôi không đồng ý với những lập luận của Đồng Nai khi cho rằng đoạn sông này rộng thì lấp đi một ít cũng chẳng sao. Nếu suy nghĩ vậy thì chúng ta đâu cần phải bỏ thời gian học thủy lợi làm gì!” - ông Hùng nói.

Theo ông Hùng, tài liệu đánh giá tác động dòng chảy ở dự án nói rằng, công trình tác động đến dòng chảy không lớn chứ không phải không có. “Những tác động của việc lấp sông không xảy ra trước mắt mà có khi hai ba chục năm sau mới rõ. Khi đó, nếu gây ra tác động xấu, ảnh hưởng đến các cầu, đường quan trọng ở hạ lưu thì ai chịu trách nhiệm về sai lầm này? Chính vì vậy, cá nhân tôi, với tư cách là một nhà khoa học lâu năm về lĩnh vực thủy lợi, tôi mong muốn lãnh đạo tỉnh Đồng Nai nên cầu thị, hãy dừng lại để xem xét đầy đủ về tính pháp lý cũng như cơ sở khoa học của dự án” - ông Hùng đề nghị (theo tờ Pháp Luật TP.HCM).

Bà Lâm Thị Thu Sửu - giám đốc Trung Tâm Nghiên Cứu Phát Triển Xã Hội, điều phối viên Mạng Lưới Sông Ngòi Việt Nam, khẳng định sông Đồng Nai là sông liên tỉnh, cung cấp nước cho hàng triệu dân các tỉnh thành khác nên phải tuân thủ theo Nghị Định 201/NĐ của chính phủ cũng như Luật Tài Nguyên Nước.

Nghị định của chính phủ quy định tỉnh chỉ có quyền xây dựng, phê duyệt và tổ chức thực hiện các đề án, kế hoạch cải tạo các dòng sông nội tỉnh. Vì thế, tỉnh Đồng Nai phê duyệt dự án lấn sông Đồng Nai là vượt quá thẩm quyền.

Dự án vi phạm Luật Tài Nguyên Nước vì cho lấn sông với diện tích 7.7 ha gây cản trở thoát lũ, lưu thông nước sông Đồng Nai. Cụ thể, Điều 9 (Khoản 4) về các hành vi bị nghiêm cấm bao gồm “đặt vật cản, chướng ngại vật, xây dựng công trình kiến trúc, trồng cây trái phép gây cản trở thoát lũ, lưu thông nước ở các sông, suối, hồ, kênh, rạch.” [2]

Điều 63 (Khoản 1) Luật Tài Nguyên Nước ghi rõ hoạt động cải tạo lòng, bờ, bãi sông, xây dựng công trình thủy... không được làm ảnh hưởng xấu đến sự ổn định lòng, bờ, bãi sông, hồ và phải được cơ quan quản lý về tài nguyên nước có thẩm quyền chấp thuận bằng văn bản.

Mặt khác, “Sông Đồng Nai đang cung cấp nước nguồn cho 60% công suất hoạt động của Tổng Công Ty Cấp Nước Sài Gòn Sawaco. Tuy nhiên, Sawaco cũng hoàn toàn không được tham vấn ý kiến. Đáng lưu ý, vừa qua khi dự án lấn sông diễn ra thì Sawaco ghi nhận một số chỉ tiêu nước nguồn cung cấp cho Nhà Máy Nước Bình An (cầu Hóa An) bị ô nhiễm. Điều này gây ra lo ngại vì khi dự án hoàn thành có thể làm thay đổi dòng chảy khiến dòng nguồn nước của Sawaco lấy từ sông Đồng Nai bị ô nhiễm. Mặc dù trạm bơm nằm ở thượng nguồn, cách dự án lấn sông cả kilomet nhưng vẫn có khả năng bị ô nhiễm do triều cường.”

Với một quy mô, tầm cỡ của dự án nhưng Bộ Tài Nguyên-Môi Trường, Bộ Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn, Bộ Xây Dựng, Ủy Ban Lưu Vực Sông, Ủy Ban sông Đồng Nai và dân chúng hoạt động sinh kế liên quan đến sông Đồng Nai đều không được tham vấn.

Ngày 23 tháng 3, ông Đinh Quốc Thái, chủ tịch Ủy Ban tỉnh Đồng Nai, khẳng định dự án này thuộc thẩm quyền phê duyệt của Ủy Ban tỉnh Đồng Nai nên “không cần tham vấn ý kiến của các địa phương khác.” (báo Pháp Luật TP.HCM)

Còn ông Nguyễn Thành Trí - phó chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai, trong ngày 24 tháng 3 cho rằng, “UBND tỉnh cấp phép và thấy chủ trương này vẫn đúng đắn. Với quy mô dự án như vậy, chúng tôi khẳng định không có vấn đề gì....”

Các “chủ trương đúng đắn” mà nhà chức trách Cộng Sản Việt Nam đưa ra và ra sức bảo vệ, đáng tiếc lại là những quyết định vội vã, chứa đựng những lợi ích mờ ám.

Hồi tháng 5 năm 2009, về dự án khai thác Bauxite Tây Nguyên, trước quốc hội, Bộ Trưởng Phạm Khôi Nguyên cam đoan, “Bộ đã đánh giá rất kỹ các ý kiến góp ý của các nhà lãnh đạo và các nhà khoa học.” Thế nhưng dự án vẫn triển khai theo “chủ trương” của đảng, bất chấp thư phản đối của hàng ngàn trí thức trong, ngoài nước. Vì cố làm bằng được, không tính hết, vốn đầu tư bị tăng lên hàng ngàn tỷ đồng và hiệu quả kinh tế thì thê thảm, lỗ trong vòng nhiều năm, mỗi năm khoảng 33 triệu đô la, trong khi thảm hoạt bùn đỏ vẫn là quả bom vẫn treo lơ lửng.

Cũng tương tự, như việc chặt đốn cây xanh ở Hà Nội. Hôm 25 tháng 3, Sở Xây Dựng Hà Nội nói, “Việc thay thế, đánh chuyển cây xanh trên địa bàn thành phố thời gian qua là chủ trương đúng, được thực hiện bám sát theo các quy định của nhà nước và thành phố.”

Thế nhưng, đại biểu Quốc Hội Nguyễn Sỹ Cương, với tư cách là người đã tham gia thẩm tra Luật Thủ Đô, ông cho biết việc Hà Nội cho phép chặt hạ ồ ạt cây xanh trong thời gian qua là có biểu hiện vi phạm quy định của Luật Thủ Đô.

Tổng Thanh tra Chính phủ cũng thấy có dấu hiệu vi phạm Khoản 2, Điều 14 Luật Thủ Đô và Khoản 1, Điều 14 Nghị Định 64/2010 của chính phủ quy định về quản lý cây xanh đô thị.

Trước sức ép mạnh mẽ của dư luận, Hà Nội phải “tạm dừng” việc chặt đốn cây xanh, còn công ty Toàn Thịnh Phát cho “tạm ngừng” thi công dự án để tiếp thu thêm ý kiến của các Bộ Tài Nguyên-Môi Trường, Nông Nghiệp-Phát Triển Nông Thôn và Xây Dựng.

Câu chuyện “tạm dừng” rất đáng nghi vấn. Phải chăng chỉ là kế hoãn binh rồi tìm cách chạy chọt? Kịch bản đang có vẻ như thế!

Nhà văn Vũ Thư Hiên đã viết trên Facebok, “Cái giống 'duy nhất đúng đắn' và 'vô cùng sáng suốt' nó thế. Đánh chết nết không chừa. Chửi mắng nó thì nó chỉ ‘tạm dừng’ thôi, mai nó làm tiếp, không chỗ này thì chỗ khác.”

Có một số thứ chỉ một lần phá đi thì không bao giờ sửa chữa lại được nữa. Một trong những thứ đó là thiên nhiên. Không có hiệu quả kinh tế nào bù đắp được sự tổn hại môi trường sống của con người.

Cuộc tranh đấu chống hủy diệt môi sinh của nhà chức trách Việt Nam là lương tâm, trách nhiệm và vì thế còn phải nỗ lực tiếp tục.

Lê Diễn Đức

(Người Việt)

Chú thích:

[1]: http://www.thanhnien.com.vn/chinh-tri-xa-hoi/lap-song-dong-nai-lam-du-an-anh-huong-nghiem-trong-den-dong-chay-moi-truong-542786.html 

 [2]: http://tuoitre.vn/tin/chinh-tri-xa-hoi/20150326/du-an-lan-song-dong-nai-bo-tai-nguyen-moi-truong-yeu-cau-bao-cao/725468.html