Ai hưởng lợi trên đất nông thôn VN?

Quốc Phương

BBC Tiếng Việt

Chiến lược gia nông nghiệp Đặng Kim

Sơn đề xuất các giải pháp ngăn chặn

bàn tay của các nhóm lợi ích đang thủ

lợi từ đất đai của nông dân Việt Nam.

Một chuyên gia về chiến lược phát triển của Việt Nam vừa xác nhận với BBC rằng các "nhóm lợi ích" về đất đai đang gây các tác động nghiêm trọng về các mặt kinh tế, xã hội, môi trường đối với nông nghiệp và nông thôn trong nước và nêu ra các biện pháp xử lý nhắm vào vấn nạn này.

Tiến sỹ Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược và Chính sách Phát triển Nông nghiệp và Nông thôn (IPSARD) thuộc Bộ Nông nghiệp khẳng định các nhóm đặc quyền đặc lợi này đang lợi dụng các dự án, chương trình và ưu tiên đầu tư để làm giàu mà không đem lại hiệu quả công cộng.

Ngoài ra, theo ông Sơn, các nhóm này còn hiện hữu công khai dưới tư cách là các tập thể, cơ quan, đơn vị nhà nước tới cả cấp địa phương, nhằm lợi dụng việc được giao đất công thu lợi ích cho cá nhân và nhóm riêng của mình.

Nói với BBC hôm 31/01/2012 ông nhận dạng hai nhóm đặc quyền đang là thủ phạm làm cho việc sử dụng đất đai ở Việt Nam trở nên kém hiệu quả:
"Thứ nhất, đó là các nhóm xây dựng các dự án, chương trình, khu vực ưu tiên đầu tư, mà họ lợi dụng ưu tiên đó vào các mục đich không đem lại hiệu quả công cộng. Chẳng hạn như là mang tiếng làm dự án sản xuất, thật ra lại làm dự án chi lô bán nền. Mang tiếng làm dự án vui chơi công cộng, thực ra lại là những khu đầu tư để đầu cơ đất.
"Loại thứ hai là các cơ quan, đơn vị, địa phương được giao đất, tiếng là đất công, đất của nhà nước, nhưng một đơn vị, một cá nhân, một tập thể khi được giao, sử dụng nó để cho thuê, đầu tư, thậm chí sử dụng vào mục đích đem lại lợi ích cho nhóm, đơn vị, bộ phận hay địa phương đó."
Viện trưởng thuộc Bộ Nông nghiệp nói các đối tượng đặc lợi, đặc quyền hay nhóm lợi ích này "không đóng góp vào cái chi tiêu chung cho đất nước, không nộp thuế lại cho toàn dân" và cho hay các nhóm này có "nhiều dạng" khác nhau.
Xử lý thế nào?

Vụ tranh chấp đất đầu năm 2012 giữa chính quyền huyện Tiên Lãng, Hải Phòng đặt ra nhiều câu hỏi về luật pháp, 'nhóm lợi ích' và hành xử giữa chính quyền với dân.

Trước câu hỏi cần có giải pháp như thế nào để xử lý các nhóm đặc quyền, đặc lợi này, đặc biệt trước các bức xúc của người dân qua hàng loạt các cuộc khiếu nại, biểu tình, xung đột đã đang diễn với mật độ cao và mức độ ngày một căng thẳng gần đây, cũng như để đáp ứng một tầm nhìn chiến lược cho phát triển đất nước, ông Sơn đáp:
"Chúng ta cần phải có thay đổi lại một cách toàn bộ, tổng thể trong việc quản lý đất đai. Hiện nay đang bàn về vấn đề sở hữu, là căn bản nhất: xác nhận nó là sở hữu toàn dân hay nhà nước như hiện nay, hay gọi đấy là hình thức đa sở hữu, tức là có cả sở hữu toàn dân, cộng đồng và tư nhân.
"Đi đến thấp hơn là nội dung về chính sách, chẳng hạn như hệ thống quản lý đất đai, phải làm bản đồ, phải tiến hành cấp phép, cấp chứng chỉ sử dụng, quản lý đất cho từng người dân, từng đối tượng một,
"Để họ có thể nắm rõ, biết được đất đai của họ được sử dụng; có được những chứng chỉ ấy, để họ có thể giao dịch, cầm cố, trao đổi lại cho các đối tượng cầm bán hoặc cho thuê, hoặc cho lại các thế hệ sau một cách thuận lợi."

"Hiện nay đang bàn về vấn đề sở hữu, là căn bản nhất, xác nhận nó là sở hữu toàn dân hay nhà nước như hiện nay, hay gọi đấy là hình thức đa sở hữu, tức là có cả sở hữu toàn dân, cộng đồng và tư nhân"

Tiến sỹ Đặng Kim Sơn

Ngoài ra, theo chuyên gia, các chính sách và luật lệ phải làm rõ về vấn đề không gian cho người dân yên tâm, mà theo ông cần lưu ý sao cho:
"Những người có thể sử dụng được một cách hiệu quả thì có thể tích tụ, tập trung, thuê thêm. Những người nào sử dụng kém hiệu quả, hoặc đầu cơ, thì phải bị lấy trở lại, phải bị đánh thuế nặng.
"Về mặt thời gian, phải (làm) yên tâm cho những người muốn đầu tư và có khả năng đầu tư, (để) người ta yên tâm đào kênh, đào mương, người ta bồi bổ phân, người ta xây dựng cơ sở hạ tầng để người ta sử dụng một cách lâu dài."
Chuyên gia cũng cho rằng, ngược lại, những người nào sử dụng đất với mục đích đầu cơ, không đưa vào sản xuất hiệu quả, thì phải bị "lấy trở lại."
'Vấn đề hàng đầu'

Báo cáo của Viện Chiến lược phát triển Nông thôn IPSARD đề nghị phải quy định rõ ràng và thống nhất cơ quan nào có quyền trưng thu, chuyển giao đất nông nghiệp của nông dân, tránh tình trạng lạm quyền.

Tiến sỹ Sơn tin rằng việc điều chỉnh, sửa đổi chính sách quản lý đất đai phải đi từ pháp "chế chung của đất nước", cho đến chính sách của từng bộ ngành và cho tới cả "cách hành xử, cư xử" của mỗi công dân để hình thành "quan hệ thị trường" trong lĩnh vực về tài nguyên đất đai.
Người đứng đầu cơ quan nghiên cứu chiến lược thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn lưu ý thế mạnh mà Việt Nam cần phải biết bảo vệ và phát huy hiện chính là 'đất đai nông nghiệp' và 'con người'.
Ông cảnh báo: "Nếu không khai thác được đất đai cũng như con người, trước hết về mặt kinh tế chúng ta không chỉ lãng phí một nguồn tài nguyên chính mà thật sự chúng ta đã từ bỏ lợi thế để chúng ta có thể đưa nền kinh tế tăng trưởng một cách vững bền và hiệu quả.
"Ai cũng biết Việt Nam là nước lợi thế rõ ràng nhất là phát triển nông nghiệp. Phải bắt đầu từ đấy. Đó là nền tảng và điểm xuất phát."
Về mặt xã hội, chuyên gia cảnh báo nếu không xử lý tốt vấn đề đất đai, thì Việt Nam sẽ khó đảm bảo được công bằng xã hội, một mục tiêu được các Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam đưa vào văn kiện trong suốt mấy thập niên qua.

"Đây không những là nguồn gốc của tham nhũng, nó làm hỏng đội ngũ quản lý ở các cấp, mà đây còn là nguồn gốc của sự bất bình của dân chúng làm cho ổn định xã hội không đảm bảo"

Tiến sỹ Đặng Kim Sơn

"Đây không những là nguồn gốc của tham nhũng, nó làm hỏng đội ngũ quản lý ở các cấp, mà đây còn là nguồn gốc của sự bất bình của dân chúng làm cho ổn định xã hội không đảm bảo," chuyên gia nói.
"Không còn nghi ngờ gì, vấn đề đất đai là một trong những vấn đề hàng đầu chúng ta phải xử lý trong thời gian tới để đảm bảo tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng phát triển vững bền và hiệu quả cả về kinh tế, xã hội và môi trường."
Mới đây, Viện chiến lược IPSARD đã phối hợp với Tổ chức Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) và Đại học Harvard tiến hành một nghiên cứu về Chính sách và Luật lệ đất đai, trong đó có nội dung về trao đổi, thu hồi và bồi hoàn cho người dân chuyển đổi đất nông nghiệp sang mục đích sử dụng khác.
Nghiên cứu đưa ra một khuyến nghị giải pháp yêu cầu nhà nước phải cấp tất cả các giấy tờ, chứng nhận đất đai cho người dân, dù đó là đất nông nghiệp, đất rừng, mặt nước, hay đất ở để dân có sổ, giấy chứng nhận, bằng khoán để người dân có thể thực hiện được các hoạt động giao dịch thị trường và giao dịch pháp lý.
Báo cáo của IPSARD cũng đưa ra khuyến nghị để đảm bảo người dân có đất đai chuyển nhượng, giao dịch được đảm bảo các quyền về thông tin, dịch vụ thuận tiện và rẻ hơn.
Đồng thời nhóm nghiên cứu cũng yêu cầu sự minh bạch, nhất quán trong nguyên tắc tính toán giá cả giao dịch, bồi hoàn đất đai một cách thỏa đáng, thân thiện với thị trường, nhằm tránh thiệt hại cho dân, đặc biệt quy định rõ chỉ có đối tượng nào mới được phép đứng ra thu hồi, chuyển đổi đất của dân để có thể sử dụng hiệu quả nhằm tránh việc đất đai "rơi vào tay" các nhóm lợi ích nêu trên.