Vì Đâu Vỡ Nợ Dây Chuyền?

Nguyễn Xuân Nghĩa & Vũ Hoàng RFA

Rồi lãi đơn chồng lãi kép, từ vốn đến lời gánh nặng đi vay đã trút lên thành phần nghèo nhất...
VũHoàng: Từ nhiều tháng nay, người ta đã thấy bùng nổ hàng loạt những vụ úp hụi hay vỡ nợ dây chuyền tại Việt Nam. Nổi bật và gần đây nhất là vụ lừa đảo được dưluận trong nước gọi là"khủng" khiến một nữ đại gia đang bị điều tra. Xuyên qua chuỗi tai họa ấy, nạn cho vay lãi cắt cổ cũng là chi tiết đáng chú ý khiến nhiều người phải đi vay với lãi suất sáu bảy phân một tháng, thậm chí đến 200% một năm. Nhưng chuyên gia kinh tế làm tư vấn cho đài Á châu Tự do là ông Nguyễn Xuân Nghĩa còn chỉ ra một hiện tượng cũng tương tự ở Trung Quốc. Tại sao lại như vậy. Vũ Hoàng xin tìm hiểu qua cuộc phỏng vấn chớp nhoáng sau đây với ông Nghĩa.
Vũ Hoàng: Xin kính chào ông Nghĩa. Trong tiết mục chuyên đề hàng tuần là Diễn đàn Kinh tế, từ nhiều tháng nay ông đã phân tích hiện tượng cho vay lãi trên thị trường xám và hàng loạt doanh nghiệp loại nhỏ và vừa đã bị vỡ nợ tại Trung Quốc. Trong chương trình tuần này, ông cũng đềcập đến vụ lửa đảo vừa đổ bể tại Việt Nam mà ông gọi là "Thần Tháp Lừa" theo mô hình lường gạt gọi là Ponzi. Phải chăng ông thấy ra những liên hệ nhân quả giống nhau, giữa vụ phá sản dây chuyền tại Trung Quốc đến chuyện vỡ nợ ở Việt Nam?

Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi thường phân tích chuyện Trung Quốc thật ra chính là để cảnh báo thính giả của chúng ta về những gì sẽ xảy ra tại Việt Nam, do cùng một số nguyên nhân tương tự.
- Từ mấy tháng nay người ta đã thấy hai vụ xù nợ khổng lồ ở Phúc Kiến và Chiết Giang, từ gần 50 triệu tới hơn 300 trăm triệu đô la. Đáng chú ý là vụ xảy ra tại thành phố Ôn Châu của tỉnh Chiết Giang, khiến người chủ một tập đoàn làm kính đeo mắt thuộc loại lớn nhất nước đã trốn biệt tăm vì không trả được một núi nợ là hai tỷ đồng bạc, trong đó, 60% là nợ tư nhân. Ở đây, xin miễn nói về các viên chức cao cấp của Trung Quốc, trong lĩnh vực an ninh, đã tẩu tán tài sản và chạy ra nước ngoài từ nhiều năm nay.... Đó là do tin tức từ Bắc Kinh loan ra.
- Chuyện Ôn Châu rất đáng chú ý vì thành phốnày được chính dân Trung Quốc gọi là "cái nôi của tư bản chủ nghĩa" do tư doanh nơi đây đã bung ra làm ăn rất bén nhạy, đến độ tạo dựng ra một mẫu mực cho các địa phương khác bắt chước, gọi là "Mô thức Ôn Châu". Thếrồi tình hình kinh tế khó khăn khiến cho cái thiên đường này của doanh gia bỗngđang chìm lỉm xuống nước.
VũHoàng: Ông nói rằng chìm lìm xuống nước là thế nào?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tình hình kinh tế khiến cho khoảng 40% các doanh nghiệp loại nhỏvà vừa của Ôn Châu có thể ngưng hoạt động và họ đang kêu cứu nhà nước. Một lý do cụ thể được nêu ra là 36 doanh nghiệp trong khối này là loại cơ sở phù trợxuất khẩu đã bị thất thu, mức lời giảm mất quãng 36% theo như báo cáo của họ từhồi Tháng Tư năm nay. Loại tiểu doanh nghiệp lại thu dụng đến 80% nhân công Trung Quốc cho nên nếu bị phá sản dây chuyền như nhiều người đang ngại thì tai họa kinh tế sẽ thành biến động xã hội và chính trị.
- Tìm hiểu sâu xa hơn thì ta thấy dân Ôn Châu đãđi bước tiền phong để lập ra các cơ sở tư doanh làm gia công cho xuất khẩu từ mấy chục năm trước. Khi các địa phương khác cũng làm theo thì dân Ôn Châu lại tiên phong kinh doanh trong lĩnh vực khác, dần dần đầu tư và thậm chí đầu cơ vào thịtrường địa ốc và thương phẩm. Đến khi bong bóng đầu cơ có thể bị bể và lạm phátđang tăng thì họ xoay ra cho vay lãi.
- Chi tiết đó khiến chúng ta chú ý đến sự kiện là có đến 80% dân chúng xứ này đã đi vào thị trường cho vay lãi, gọi là thị trường xám vì nằm ngoài hệ thống tài trợ của các ngân hàng. Khi phải vay lãi với phân lời cắt cổ thì nhiều hộ gia đình tất nhiên khốn đốn, nhiều cơ sở tiểu doanh bịphá sản, nhiều người đi vay ở trên với lãi suất nhẹ để cho ở dưới vay với lãi suất cao hơn gấp bội vì mỗi lần cho vay lại một lần đấp thêm lãi nay lại mất nợnên cũng đành phải bỏ trốn.
-Khung cảnh ấy cũng là môi trường nảy sinh ra các vụ lường gạt hay úp hụi như tại Việt Nam, tại Thái Bình là một vụ lên đến 200 tỷ đồng, Đan Phượng ở Hà Nội là 400 tỷ, v.v.... rồi mới đến vụ xây tháp ảođể lừa tiền đến tối thiểu là cả nghìn tỷ mà mục Diễn đàn Kinh tế đã đề cập vào tuần qua. Việt Nam cũng vừa thông báo là tính đến tháng Chín vừa qua thì năm nay đã có năm vạn cơ sở kinh doanh phải đóng cửa và thải người, khi ấy ta phải suy ra một chuỗi tương quan nhân quả như một vòng xoáy nhận chìm tất cả.
VũHoàng: Ông nói về "tương quan nhân quả" vì nhìn ra một chuỗi liên hệgiữa những biến động này, tại cả Trung Quốc và Việt Nam?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi hình dung ra một cái tháp đang lung lay và có thể sụp.
-Trên đỉnh là các đại gia và tập đoàn kinh tế nhà nước được các ngân hàng của nhà nước tài trợ với điều kiện ưu đãi theo diện chính sách. Ở dưới là các tiểu doanh của tư nhân thì khó có điều kiện đi vay nên rất chật vật huy động vốn và phải tìm vào quan hệ với người có chức có quyền và trả tiền lời cao hơn. Dưới cùng là thường dân, không có hoàn cảnh đi vay chính thức thì phải vào thị trường xám nay đã có màu đen kịt mà trong nước gọi là thị trường "tín dụng đen".Đó là cái tháp, với thiểu số trên đỉnh và đa số dưới đáy. Tại Trung Quốc tình hình cũng vậy vì mô thức của xứ này là mẫu mực cho Việt Nam
-Khi kinh tế có vẻ phấn chấn với việc Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Quốc tế WTO vào năm 2007 thì mọi người lạc quan làm ăn và đi vay bất kể rủi ro. Khi kinh tế thế giới bị tổng suy trầm từ năm 2008 thì cũng như Trung Quốc, Việt Nam ào ạt bơm tín dụng để kích thích sản xuất, mà bơm còn nhiều hơn Trung Quốc. Trong ba năm có đến cả trăm tỷ đô la đã tràn vào kinh tế mà không nâng cao sản lượng nhưng lại thổi lên bong bóng đầu cơ và lạm phát. Thế rồi vì nhu cầu chặn đà lạm phát, chính quyền siết lại vòi nước tiền tệ với lãi suất rất cao và với hạn ngạch tín dụng.
-Vài năm trước, phong trào đầu cơ trong không khí hồ hởi và luật lệ mơ hồ đã khuyến khích kẻ gian kích thích lòng tham của người khác để làm giàu thật nhanh mà bất kể đến rủi ro vỡ nợ, của kẻ cho vay lẫn người đi vay. Bây giờ, rủi ro ấy gia tăng với hoàn cảnh kinh tế khó khăn và lãi suất cao hơn. Cái "nhân" là cái tháp thiếu bền vững dựa trên tâm lý đầu cơ lạc quan và luật lệ lỏng lẻo, gặp cái "duyên" là tình hình làm ăn và tài trợ khó khăn khiến cho ngần ấy cái tháp lớn nhỏ đều theo nhau sụp đổ, là chuyện đã xảy ra cho Trung Quốc và bắt đầu đổ bể tại Việt Nam.
VũHoàng: Theo cách trình bày như vậy, ông có thấy ra chuyện kinh tế ở trên và xã hội ở dưới, nhưng ông giải thích thế nào về việc người ta đi vay đến 200% một năm, thậm chí cầm cố đồ đạc để vay hàng tháng, hàng ngày với lãi suất cắt cổ?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi cho rằng ở trên cùng, trên cả sinh hoạt kinh tế, là tổ chức chính trị và chính sách bất cập khiến một thiểu số có cơ hội trục lợi bất chính, lại còn nêu gương xấu về cái tật đầu cơvà cái thói khoa trương trong nếp sống. Ở giữa là một thành phần không ít cũng mong muốn đầu cơ để leo lên nấc thang cao hơn của các đại gia ở trên, nhưng bịlãnh họa mà không được nâng đỡ hay cấp cứu như các doanh nghiệp nhà nước ởtrên. Họ vừa là nạn nhân mà cũng là thủ phạm của một thứ tư bản chủ nghĩa hoang dại vì vô luật lệ. Ở dưới đáy là đa số cùng khốn bị chết kẹt khi lãi suất thăng thiên, lại được ở trên đắp xuống phân lời nặng trịu. Rồi lãi đơn chồng lãi kép, từ vốn đến lời gánh nặng đi vay đã trút lên thành phần nghèo nhất. Cuối cùng thì công quyền bất lực và người ta giải quyết chuyện lường gạt bằng bạo lực của xã hội đen!
VũHoàng: Theo như ông dự đoán thì tình hình sẽ ra sao?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Một sự hốt hoảng đang biến thành tuyệt vọng. Có tuyệt vọng thì mớiđi vay quá khả năng hoàn trái như vậy. Chúng ta có thể nhìn thấy đó những triệu chứng của đại loạn đã từng thấy trong quá khứ của nhân loại.
VũHoàng: Nhưng chính quyền của Trung Quốc hay Việt Nam không thể làm gì để đẩy lui mối nguy này sao?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ rằng họ chỉ sợ dân chúng biểu tình thôi!
-Còn lại, làm ra luật lệ cho chặt chẽ và cải tổ viêc tài trợ cho công minh hơn thì lại khó vì nhiều nhóm quyền lợi cưỡng chống ngay trên thượng tầng đảng. Trong khi ấy, hệ thống ngân hàng sẽ mất nợ vì các thân chủ phá sản hàng loạt, tức là số quốc trái là nợ của công quyền càng gia tăng. Và điều khó tin vẫn có thểxảy ra là chính quyền vỡ nợ, kể cả chính quyền Bắc Kinh vốn đang ngồi trên một khối dự trữ ngoại tệ là hơn ba ngàn tỷ đô la! Chuyện nợ nần ấy quá phức tạp nên có lẽ ta sẽ có dịp trình bày sau, nhưng nếu có kiến thức tối thiểu về kế toán thì mình biết rằng cái tháp ảo này đang sụp đổ.