Các nhà lãnh đạo Việt Nam không giải quyết được những khó khăn

Trong ngôi nhà nhỏ ở một ngõ hẹp tại trung tâm Hà Nội, Trần Mai, một nghệ sĩ tuyên truyền kỳ cựu, từng vẽ các bích chương chính thức cho tám kỳ đại hội trước đây của đảng Cộng Sản cầm quyền tại Việt Nam.

Những cuộc họp mang tính hình thức này, là trụ cột của hệ thống chính trị độc đảng Việt Nam, được tổ chức năm năm một lần để quyết định phương hướng chính sách và các vị trí lãnh đạo của đất nước.
Nhưng mãi đến vài ngày trước khi Đại hội lần thứ 11 khai mạc vào thứ Tư, ông Mai vẫn còn suy tưởng xem phải vẽ gì.

“Trước tiên, tôi phải thực sự hiểu được phương hướng của Đại hội”, ông vừa nói vừa phô bày những bích chương thời chiến tranh, mô tả những nữ chiến sĩ yêu nước bắn rơi máy bay ném bom B52. “Thông điệp thì phải rõ ràng”.

Trong bối cảnh lạm phát tăng vọt, đồng tiền suy yếu, nhập siêu lớn, thâm hụt ngân sách và việc gần phá sản của một công ty quốc doanh hàng đầu của cả nước, nhiều nhà đầu tư và các nhà phân tích cũng hy vọng rằng hội nghị sẽ gửi được một tín hiệu rõ ràng về quyết tâm của chính phủ nhằm ổn định nền kinh tế phát triển nhanh những hỗn loạn này.

Tuy nhiên, vì Việt Nam được cai trị bởi một tam đầu chế và một bộ chính trị hơn là một nhà lãnh đạo duy nhất và một quốc hội, sự thỏa hiệp và cẩn trọng là những điều cần yếu của thời đại và cuộc họp này tám ngày không thể giải quyết được bất kỳ thách thức sâu sắc nào hơn mà họ phải đối mặt.

“Lãnh đạo cần phải nắm bắt được tình hình của nền kinh tế nhưng Đại hội sẽ không đem lại được một nhà lãnh đạo mới mạnh mẽ có thể khua đũa thần và giải quyết được mọi khó khăn” một nhà phân tích giải thích.

Nguyễn Anh Tuấn, người sáng lập và là tổng biên tập tờ VietnamNet, một tờ báo trực tuyến phổ biến, nói rằng ông “không hài lòng với đường hướng phát triển” vì sự thiếu hỗ trợ cho các ngành doanh nghiệp và sự thất bại trong cải cách hệ thống giáo dục, suy đồi vì nạn tham nhũng và chủ nghĩa bảo thủ.

Như tất cả hệ thống truyền thông, trang VietnamNet, vốn thu hút được khoảng 4 triệu người truy cập mỗi tuần, thuộc sở hữu của nhà nước. Điều đó đã không ngăn cản ông Tuấn, một cựu sinh viên, nghiên cứu sinh Đại học Harvard đồng thời là một đảng viên Cộng sản, sử dụng trang web để thúc đẩy “sự cạnh tranh thực sự và minh bạch hơn” trong việc lựa chọn các nhà lãnh đạo Việt Nam. Tuy nhiên, những lời kêu gọi đã không được ai nghe.

Các cuộc thảo luận giữa 1.000 đại biểu tham gia đại hội sẽ được diễn ra ở phía sau những cánh cửa đóng kín và các quyết định quan trọng về hàng ngũ lãnh đạo và chính sách đã được thực hiện tại các cuộc họp còn thậm chí bí mật hơn.

Một số nhà quan sát đã được khích lệ với kỳ vọng rộng rãi cho rằng Nguyễn Tấn Dũng, thủ tướng Việt Nam, sẽ được tiếp tục một nhiệm kỳ thứ hai, sau khi vượt qua khỏi cú huých từ các đối thủ trong đảng Cộng sản muốn lật đổ ông. Giới doanh nhân và ngoại giao từng làm việc với ông Dũng nói rằng ông là một nhà lãnh đạo đầy tham vọng, người hiểu biết được nhu cầu của đất nước để sắp xếp bộ máy quan liêu, chống tham nhũng đang lan tràn và tiếp tục những cải cách kinh tế từng bị đình trệ kể từ khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2007.

Tuy nhiên, ông Dũng đã bị phê phán nặng nề sau khi chính sách về phát triển các tập đoàn nhà nước lớn của ông đi đến thất bại. Sau nhiều tháng bất ổn, Vinashin, một công ty đóng tàu quốc doanh nợ nần chồng chất sau khi bành trướng kinh doanh, đã không trả được một phần món nợ nước ngoài 600 triệu trong tháng Mười Hai.

Sự băn khoăn liệu chính quyền có khả năng và có sẵn sàng đứng đằng sau hỗ trợ các doanh nghiệp quốc doanh hay không đã gửi nỗi lo lắng bồn chồn đến thị trường tài chính, thúc đẩy các tổ chức Moody’s và Standard & Poor’s hạ xếp hạng mức vay nợ nước ngoài (sovereign debt) của Việt Nam, buộc Than Khoáng Sản và PetroVietnam, hai doanh nghiệp quốc doanh nhà nước lớn phải từ bỏ việc phát hành công trái ở nước ngoài.

Các nhà kinh tế tin rằng việc chính phủ tài trợ hào phóng cho các doanh nghiệp quốc doanh kém hiệu quả là nguyên nhân chính của sự bất ổn định kinh tế vĩ mô Việt Nam, nhưng ông Dũng và các quan chức khác cứ tiếp tục gửi đi các thông điệp lộn xộn về đường hướng giải quyết vấn đề của họ.

Các văn bản dự thảo của Đại hội xác định chiến lược phát triển kinh tế xã hội đã thừa nhận nền kinh tế phải được mở rộng ra thêm, trong khi nhấn mạnh rằng các công ty quốc doanh phải giữ vai trò lãnh đạo(!!!)

“Trong khía cạnh của cải cách kinh tế ở Việt Nam, con tàu đang trên đường ray”, một nhà ngoại giao phương Tây nói. “vấn đề là con tàu sẽ chạy nhanh đến mức nào. Việc phanh thắng chắc chắn đã được bàn đến từ năm ngoái rồi”.

Hiện nay, với việc hỗ trợ từ các nhà tài trợ quốc tế chắc sẽ giảm xuống vì theo tiêu chuẩn của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam đã đạt đến mức “thu nhập trung bình”, các nhà cải cách trong đảng cộng sản tin rằng nền tảng của nền kinh tế phải được nhanh chóng mở rộng hơn.

Tuy nhiên, Carl Thayer, một nhà chuyên quan sát về Việt Nam tại Học viện Quốc phòng Úc ở Canberra, cho rằng các học giả, các nhà khoa học và các nhà báo có tinh thần cải cách ông từng gặp trong tháng Mười hai đã nản lòng và cảm thấy rằng quan điểm của họ đã không còn được ai nghe nữa.

Nhưng ông Trần Mai vẫn sung sướng được làm người chuyển tải thông điệp, bất chấp việc ông gặp khó khăn trong việc chắt lọc thông điệp chính của Đảng Cộng sản, cùng thực tế rằng ông được trả quá ít ỏi cho công việc của mình, và đã phải làm nghề tay trái là bán áp phích tuyên truyền. “Trách nhiệm của nghệ sĩ là phải đóng góp cho đảng Cộng sản” ông nói. “Nhờ xúc cảm và hiểu biết của mình về các sự kiện, tôi có thể vẽ rất nhanh chóng”.

Ben Bland, Financial Times
Lê Quốc Tuấn chuyển ngữ