Tập Cận Bình : Thế giới này là đế chế của ông ta

Minh Anh

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (P) và Tổng thống Mỹ Barack Obama, trong buổi họp báo chung ngày 25/09/2015.REUTERS/Gary Cameron

Đã qua rồi giai đoạn ẩn mình chờ thời như những người tiền nhiệm. Đang công du chính thức tại Hoa Kỳ, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình liên tục đưa ra những sáng kiến ngoại giao trên mọi lãnh vực. Việc vươn lên thành cường quốc nhằm bảo về các lợi ích của Bắc Kinh trên toàn cầu cũng gây ra không ít căng thẳng. Trên đây là những nhận xét chung của tuần san L'Express (số ra từ 23-29/09/2015) về đường lối ngoại giao hiện nay của Trung Quốc. Bài phân tích đề tựa « Tập Cận Bình : Thế giới này là vương quốc của ông ta ».

Trung Quốc với láng giềng như là Thiên triều với chư hầu

Từ rất lâu, chính sách ngoại giao Trung Quốc, được đưa ra dưới thời ông Đặng Tiểu Bình có thể được tóm lược qua 4 chữ : « Thao quang dưỡng hối », có nghĩa là « che giấu năng lực, ẩn mình chờ thời ». Trong vòng ¼ thế kỷ qua, Trung Quốc đã chọn chính sách luôn ẩn mình sau hậu trường quốc tế.

Thế nhưng, bài viết cho rằng Trung Quốc, với số dân 1,3 tỷ người, khó có thể mà giữ mãi vị thế này. Kể từ khi lên nắm quyền lãnh đạo đảng và đất nước, ông Tập Cận Bình đã không còn sử dụng công thức trên của Đặng Tiểu Bình. Bốn chữ này đang dần dần biến mất khỏi các bài diễn văn chính thức. Mà thay vào đó là khẩu hiệu : « Nâm phấn uy phát », nghĩa là «đấu tranh giành kết quả ».

Theo Chủ tịch Trung Quốc, giờ không còn chuyện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa để cho người khác dẫm lên chân của mình mà đi, mà Trung Quốc cần phải có một « đường lối ngoại giao của nước lớn ». Ông Trầm Đinh Lập (Shen Dingli), Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về Hoa Kỳ, đại học Phục Đán, nhấn mạnh : « Cần phải tôn trọng chúng tôi như là một cường quốc quan trọng, đấy là điểm thay đổi. Bởi vì Hoa Kỳ dường như không đối xử đúng cách với chúng tôi ».

Vị học giả này cũng là người ủng hộ chủ trương mở các khu căn cứ quân sự ở nước ngoài. Ông cũng là người tán thành việc xây dựng các phi đạo trên Biển Đông, như nhiều hình ảnh vệ tinh đã chứng minh. Các hoạt động đòi hỏi chủ quyền của Bắc Kinh tại đây đang gây quan ngại các nước láng giềng như Việt Nam và Philippines.

Thế nhưng, xu hướng tự khẳng định và thiết lập việc đã rồi đã có từ trước khi ông Tập lên nắm quyền. L’Express nhắc lại, nhân một cuộc họp tại Hà Nội năm 2010, ông Dương Khiết Trì, lúc bấy giờ là Ngoại trưởng, có tóm tắt như sau về mối tương quan lực lượng trong khu vực : « Trung Quốc là một nước lớn và các nước khác là những nước nhỏ ; đấy là sự thật, có thế thôi ».

Kinh tế : chiêu bài đối ngoại hiệu quả nhất

Phong cách của ông Tập Cận Bình và cách thức lãnh đạo của ông đang góp phần áp đặt phương châm đó trên trường quốc tế. Khẩu hiệu « Giấc mơ Trung Hoa » của ông, giấc mơ quốc gia hùng cường và thịnh vượng mang đậm màu sắc chủ nghĩa dân tộc hơn cả khẩu hiệu « hài hòa » và « phát triển khoa học » của người tiền nhiệm Hồ Cẩm Đào. Và giấc mơ đó đã được ông phơi bày rõ trong cuộc diễu bình hoành tráng kỷ niệm 70 năm Nhật đầu hàng đồng minh, trên quảng trường Thiên An Môn.

Ngoài ra, đích thân ông Tập Cận Bình còn đưa ra nhiều sáng kiến cho chính sách đối ngoại của Trung Quốc như phát triển vành đai hải thương nối Trung Quốc với Đông Nam Á, Nam Á, sang Châu Phi đến Châu Âu, thông qua kênh đào Suez. Một dự án mang tên « Một vành đai, một lộ trình ».

Hay như dự án « Con đường tơ lụa » mới, đi từ phía Tây Trung Quốc đến Trung Á, và xa hơn nữa là Châu Âu. Trung Quốc cho rằng chính những căng thẳng với Nhật Bản và Hoa Kỳ đã làm hạn chế các triển vọng của đất nước. Do đó, Trung Quốc cần phải mở rộng nhiều cơ hội mới. Đó là những lời giải thích của ông Kim Xán Vinh (Jin Canrong) giáo sư ngành Quan hệ Quốc tế tại đại học Nhân dân.

Không chỉ dừng ở đó, Tập Cận Bình còn chủ xướng thành lập Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Châu Á AIIB. Trên bình diện này, Trung Quốc có thể tự tán dương trước thành công quan trọng. Bởi vì, bất chấp các cảnh báo của Washington với các đồng minh, 57 quốc gia đã gia nhập vào định chế mới này, vốn dĩ được xem như là một đối thủ cạnh tranh với Ngân hàng Thế giới.

Về điểm này, ông David Lampton, giám đốc trung tâm nghiên cứu về Trung Quốc đại học John Hopkins nhận định là chính sách đối ngoại của ông Tập Cận Bình hiện nay phản ảnh sự bành trướng các lợi ích của Trung Quốc ra toàn thế giới.

Một chính sách ngoại giao thực dụng chưa từng có

Theo quan sát của tuần báo, đường lối ngoại giao của Trung Quốc thời Tập Cận Bình mang màu sắc thực dụng chưa từng thấy so các nhà lãnh đạo tiền nhiệm. Là đồng minh ủng hộ mạnh mẽ chính quyền tập đoàn quân sự Miến Điện trước đây, ông Tập Cận Bình đã tiếp đón lãnh đạo đối lập Aung San Suu Kyi.

Trong khu vực Đông Á, Bắc Kinh đang dần lạnh nhạt với người đồng chí láng giềng Bình Nhưỡng, nhưng lại tỏ ra mặn mà hơn với Seoul khi 6 lần liên tiếp đón Tổng thống Hàn Quốc, bà Park Gueun Hye. Tốt nhất nên phát triển lợi ích kinh tế với Seoul hơn là ủng hộ các vụ phóng tên lửa đạn đạo và thử hạt nhân của Bình Nhưỡng…

Năm 2015 cũng là năm đánh dấu những bước chuyển mới trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc. Thay vì bỏ rơi những hồ sơ quốc tế được cho là quá nguy hiểm vào tay của Nga hay Hoa Kỳ, thì nay Trung Quốc cũng không ngần ngại can thiệp. Ví dụ điển hình là tại Afghanistan.

Bắc Kinh cảm thấy có đủ khả năng để can dự với lá bài kinh tế: các doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc có thể phát triển các hoạt động trong lãnh vực khai thác khoáng sản. Lo sợ khủng bố trà trộn vào đất nước, nhất là tại vùng Tân Cương đông người Hồi giáo, Bắc Kinh sẵn sàng làm trung gian hòa giải giữa chính phủ Afghanistan với phe Taliban nổi dậy.

Và đương nhiên chuyện gì tới thì sẽ tới, hoạt động tích cực của Trung Quốc đang gây ra lên những xích mích với Hoa Kỳ. Ngoài đồng thuận hiếm hoi trên lãnh vực môi trường, các bất đồng đôi bên ngày càng nhiều, từ tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông cho đến các vụ tấn công tin tặc. Chính quyền Washington nghi ngờ các tin tặc Trung Quốc đã xâm nhập vào hệ thống tin học để đánh cắp các danh sách địa chỉ quan hệ của các quan chức cao cấp.

Kết quả, vài ngày trước vòng công du chính thức của đồng nhiệm Trung Quốc tại Hoa Kỳ, Barack Obama tuyên bố sẵn sàng thông qua các biện pháp trừng phạt nếu thấy cần thiết. Nói tóm lại, không dễ gì tránh được khủng hoảng quan trọng giữa Bắc Kinh và Washington. Và như cảnh báo của ông Kim Xán Vinh: « Phần lớn các bất đồng không thể nào giải quyết được ».

Mỹ - Trung : bảo vệ khí hậu để che dấu bất đồng

Do đó, những hồ sơ hai bên có cùng đồng thuận sẽ rất là hiếm hoi. Điển hình trong chuyến công du Hoa Kỳ lần này, cả hai cường quốc chỉ có cùng quan điểm trong việc giảm phát thải khí CO2 gây hiệu ứng nhà kính. Le Monde đề tít nhỏ trên trang nhất « Trung Quốc cam kết về biến đổi khí hậu ».

Hai cường quốc thế giới và cũng là hai quốc gia gây ô nhiễm nhiều nhất trên hành tinh cùng đề ra các mục tiêu giảm phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính. Như vậy, trên lãnh vực « Khí hậu : Trung Quốc và Hoa Kỳ đi tiền trạm », tựa bài viết trên trang 4. Tờ báo nhận định « Khí hậu là một trong những chủ đề hiếm hoi ở đó quan hệ song phương Mỹ - Trung đã được cải thiện ».

Tờ Le Figaro thì cho rằng : « Tại Washington, Tập Cập Bình thông báo một kế hoạch khí hậu tham vọng ». Tờ báo dẫn nguồn tin của tờ New York Times cho biết trong buổi họp báo chung, cả hai nguyên thủ đã đề ra một loạt các biện pháp : trong đó có việc thành lập một thị trường quotas khí CO2 vào năm 2017, nhằm buộc những ngành công nghiệp nào gây ô nhiễm nhất phải trả thuế carbon (thép, xi-măng, giấy, điện lực).

Mặt khác, tờ báo ghi nhận thông báo do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra trước hết là để gởi gắm đến công luận trong nước. Người dân Trung Quốc ngày càng phẫn nộ trước hiện tượng không khí bị ô nhiễm, những đám mây ô nhiễm dày đặc che mờ bầu trời tại các thành phố lớn, đồng thời để lại những hệ quả tai hại cho sức khỏe cộng đồng và ngành nông nghiệp.

Thứ hai, nhật báo cho rằng thông báo đưa ra cho thấy sự lạnh lẽo trong mối quan hệ địa chiến lược Mỹ - Trung bởi các bất đồng trên các hồ sơ tấn công tin tặc, sự đối đầu trên không nguy hiểm và khẩu chiến trên Biển Đông.
Theo quan sát của tờ Washington Post, cho dù với một nghi thức đón tiếp cực kỳ long trọng, nhưng ông Tập Cận Bình vẫn chưa được đồng nhiệm Mỹ đón tiếp nồng nhiệt, chừng nào mà cả hai người vẫn còn có những quan điểm địa chính trị hoàn toàn trái ngược nhau.

Đức Giáo hoàng : ngôi sao chính tại New York

Một chủ đề khác chiếm lĩnh nhiều trang báo Pháp là hai bài phát biểu đầu tiên của Đức Giáo hoàng trước Quốc hội Hoa Kỳ và trên diễn đàn Liên Hiệp Quốc. Le Monde chạy tít lớn trên trang nhất: « Giáo Hoàng mê hoặc Quốc hội Hoa Kỳ ».

Trước Quốc hội, Ngài Phanxico kêu gọi hủy bỏ án tử hình và sự tương ái với người nhập cư. Ngài còn mời gọi “một nỗ lực can đảm” để chống lại biến đổi khí hậu. Bởi vì, theo Đức Giáo hoàng, « Mọi tác động đến môi trường cũng ảnh hưởng đến nhân loại », như hàng tựa lớn trên trang nhất của nhật báo Công giáo La Croix.

Trước những lời kêu gọi đó, “Nước Mỹ nghĩ như thế nào các thông điệp của Ngài” là thắc mắc của Le Figaro. Trước hết, nhật báo ghi nhận, Hoa Kỳ vẫn là quốc gia theo tín ngưỡng Cơ Đốc giáo. Điều này được thể hiện rất rõ qua việc giới truyền thông tại đây theo sát gót chân Ngài trong suốt cuộc tông du.

Tại Quốc hội, bài diễn văn của Ngài đã làm hài lòng cả hai phe chính trị. Đảng Dân chủ ca tụng cam kết rõ ràng và xúc động trong việc tiếp nhận người nhập cư, chống lại sự bất bình đẳng và cam kết bảo vệ môi trường. Đảng Cộng hòa hài lòng với việc “bảo vệ sự sống” – một cách chỉ trich việc phá thai – và lời kêu gọi của Ngài bảo vệ gia đình truyền thống.

Giới truyền thông lại thấy là Ngài trở nên rất đặc biệt trên các chủ đề môi trường, đói nghèo và nhập cư hơn là trên các lãnh vực “xã hội và đạo đức”. Các báo Mỹ cho rằng Ngài đã tạo lực đẩy cho ông Obama và đương nhiên đã ủng hộ chính sách của Tổng thống về Cuba và Iran, khi kêu gọi “đối thoại” với các cựu thù.

Platini: Tiền cho người có gót chân vàng

Vụ tai tiếng tham nhũng tại FIFA lại thêm một hồi gây chấn. Cựu danh thủ Pháp Michel Platini, chủ tịch Liên đoàn Bóng đá Châu Âu bị nghi ngờ nhận đến 1,83 triệu euro cho những khoản phí tổn mờ ám được thực hiện cách đây 9 năm. Và chính vị Chủ tịch vừa từ nhiệm, ông Sepp Blatter là người đã dùng séc của FIFA để trả.

Le Parisien la to trên trang nhất : « Tai tiếng tại FIFA, Platini cũng vấy bẩn ». Tư pháp Thụy Sĩ đã “tuýt còi đá phạt chống lại ông ». Tờ nhật báo Paris nhấn mạnh cho đến lúc này, “chưa bao giờ tên của Platini được nhắc đến trong vụ tai tiếng”. Đối với các nhà bình luận, vấn đề ở đây là danh tiếng của cựu cầu thủ - người từng ba lần đoạt “Quả bóng vàng”. Bởi vì, Platini là “huyền thoại, thần tượng của người dân Pháp”.