Đế chế kinh tế của Trung Quốc

Heriberto Araújo & Juan Pablo Cardenal, The New York Times

HỒNG KÔNG – sự kết hợp của một Trung Quốc mạnh mẽ, trổi dậy và tình trạng trì trệ kinh tế ở châu Âu và Mỹ đang làm cho phương Tây ngày càng bất an. Trong khi Trung Quốc chưa thống soái thế giới về mặt quân sự, nó có vẻ đang vững vàng thống trị về thương mại. Chỉ trong tuần qua, các công ty Trung Quốc và các nhà đầu tư đã tìm cách mua hai công ty phương Tây mang tính biểu tượng, Smithfield Foods, nhà sản xuất thịt lợn của Mỹ, và Club Med, công ty nghỉ dưỡng Pháp.

Người châu Âu và người Mỹ có xu hướng băn khoăn về sự quyết đoán của Bắc Kinh ở Biển Đông, tranh chấp lãnh thổ với Nhật Bản, và vụ tấn công vào các công ty phương Tây, nhưng tất cả điều này là ít quan trọng hơn so với một hiện tượng mà ít có thể nhìn thấy nhưng đáng lo ngại hơn: sự thúc đẩy mạnh mẽ trên toàn thế giới của chủ nghĩa tư bản nhà nước Trung Quốc.

Bằng cách mua các công ty, khai thác tài nguyên thiên nhiên, xây dựng cơ sở hạ tầng và cho vay trên toàn thế giới, Trung Quốc đang theo đuổi một hình thức sự thống trị kinh tế mềm mại nhưng không thể ngăn cản được. Nguồn lực tài chính vô cùng dồi dào của Bắc Kinh cho phép nước này trở thành một lực lượng thay đổi luật chơi ở cả các nước phát triển và các nước đang phát triển, đe dọa tiêu diệt các lợi thế cạnh tranh của các công ty phương Tây, giết chết công ăn việc làm ở châu Âu và Mỹ và làm nhụt chí những ai chỉ trích vi phạm nhân quyền ở Trung Quốc.

Cuối cùng, nhờ vào tiền gửi của hơn một tỷ người tiết kiệm của Trung Quốc, công ty Trung Quốc Inc. đã có thể có được tài sản chiến lược trên toàn thế giới. Điều này có thể bởi vì những khoản tiền gửi bị áp bức về mặt tài chính – người tiết kiệm nhận được lợi ích âm vì lãi suất thấp hơn tỷ lệ lạm phát và việc kiểm soát vốn nghiêm ngặt ngăn cản những người tiết kiệm không thể đầu tư tiền của họ vào các khoản đầu tư có lợi nhuận nhiều hơn ở nước ngoài. Do đó, chính phủ Trung Quốc hiện kiểm soát đường ống dẫn dầu và khí đốt từ Turkmenistan sang Trung Quốc và từ Nam Sudan đến Biển Đỏ.

Một đường ống dẫn, từ Ấn Độ Dương đến thành phố Côn Minh của Trung Quốc, đi qua Myanmar, dự kiến ​​sẽ được hoàn thành sớm, nhưng đường ống dẫn khác, từ Siberia đến phía bắc Trung Quốc, đã được xây dựng. Trung Quốc cũng đã đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng xây dựng, thực hiện các dự án thủy điện lớn như đập Merowe trên sông Nile ở Sudan – dự án kỹ thuật lớn nhất của Trung Quốc ở châu Phi – và đập Coca Codo Sinclair 2,3 tỷ đô-la ở Ecuador. Ngoài ra Trung Quốc hiện đang tham gia xây dựng hơn 200 đập khác trên khắp hành tinh, theo Sông ngòi Quốc tế, một tổ chức môi trường phi lợi nhuận, cho biết.

Trung Quốc đã trở thành nước xuất khẩu hàng đầu thế giới; nó còn vượt qua Mỹ với tư cách là quốc gia thương mại lớn nhất thế giới trong năm 2012. Trong khoảng thời gian chỉ một vài năm, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại hàng đầu của các quốc gia như Úc, Brazil và Chile khi nó tìm nguồn tài nguyên như quặng sắt, đậu nành và đồng. Mức thuế quan thấp hơn và nền kinh tế đang bùng nổ của Trung Quốc giải thích sự tăng trưởng theo cấp số nhân của nó. Bằng cách mua chủ yếu là các nguồn tài nguyên tự nhiên và thực phẩm, Trung Quốc là đảm bảo rằng hai động cơ kinh tế của đất nước – đô thị hóa và các lĩnh vực xuất khẩu – được cung cấp một cách an toàn với các nguồn lực cần thiết.

Ở châu Âu và Bắc Mỹ, Trung Quốc xuất hiện trong bối cảnh chỉ mới gần đây nhưng những con số rõ ràng cho thấy một xu hướng phát triển: đầu tư hàng năm từ Trung Quốc sang Liên minh châu Âu đã tăng từ ít hơn $1 tỷ USD mỗi năm trước năm 2008 lên hơn 10 tỷ USD trong hai năm vừa qua. Và tại Hoa Kỳ, đầu tư tăng từ mức dưới 1 tỷ USD trong năm 2008 lên mức cao kỷ lục 6,7 tỷ trong năm 2012, theo Tập đoàn Rhodium, một công ty nghiên cứu kinh tế. Năm ngoái, châu Âu là điểm đến của 33 phần trăm đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc.

Hỗ trợ của chính phủ, thông qua trợ cấp âm thầm và tài chính giá rẻ, cung cấp cho các công ty nhà nước Trung Quốc một lợi thế lớn hơn so với đối thủ cạnh tranh. Từ năm 2008, suy thoái kinh tế của phương Tây đã cho phép họ tiếp cận rộng rãi các thị trường phương Tây để săn lùng công nghệ, bí quyết công nghệ và những giao dịch trước đây không có sẵn cho họ. Tài sản phương Tây mà không được rao bán trong quá khứ bây giờ đã bán, và đầu tư Trung Quốc đã cung cấp thanh khoản hết sức cần thiết.

Xu hướng này sẽ chỉ gia tăng trong tương lai, khi đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc tăng trong những năm tới. Người ta dự tính nó ​​sẽ đạt tới mức 1 nghìn tỷ tới 2 nghìn tỷ đô-la vào năm 2020, theo Tập đoàn Rhodium cho biết. Điều này có nghĩa là các công ty nhà nước Trung Quốc được hưởng một vị thế độc quyền ở nhà bây giờ có thể theo đuổi mở rộng quốc tế đầy tham vọng và cạnh tranh với các công ty khổng lồ toàn cầu. Những bất công của tình trạng này là rõ ràng nhất trong các ngành công nghiệp thép và năng lượng tấm pin mặt trời, trong đó Trung Quốc đã đi từ một nước nhập khẩu trở thành nước sản xuất và xuất khẩu lớn nhất thế giới trong chỉ một vài năm. Nó đã có thể làm tràn ngập thị trường với các sản phẩm có giá thấp hơn giá thị trường rất nhiều – và do đó đã phá hủy các ngành công nghiệp và việc làm ở phương Tây và các nơi khác.

ĐÂY là mối đe dọa thực sự đối với Hoa Kỳ và các nước khác. Tuy nhiên, các chính phủ phương Tây dường như không chịu đố phó với chủ nghĩa bành trướng được nhà nước theo thúc đẩy của Trung Quốc như là một ưu tiên trước mắt.

Ngược lại, các chính phủ châu Âu vốn mà đang đối phó với khủng hoảng kinh tế của chính họ nhìn Trung Quốc như là một quốc gia có thể giúp đỡ, hoặc bằng cách mua nợ hoặc tiến hành đầu tư trong nước họ để tạo ra công ăn việc làm.

Công ty nhà nước Trung Quốc Cosco hiện đang quản lý nhà ga hàng hóa chính tại cảng lớn nhất Hy Lạp, Piraeus, gần Athens – một hợp đồng nhượng quyền 35 năm. Và quỹ tài sản quốc gia của Trung Quốc, CIC, lấy 10 phần trăm cổ phần của sân bay Heathrow ở London vào năm 2012, cũng như gần 9 phần trăm cổ phần tại các công ty tiện ích Anh Thames Water. Các doanh nghiệp nhà nước Tổng công ty Tam Hiệp và Mạng Lưới Nhà nước là các nhà đầu tư nước ngoài chủ yếu trong lĩnh vực năng lượng thế hệ mới của Bồ Đào Nha, và CIC cũng mua 7 phần trăm cổ phần tại Eutelsat Communications của Pháp.

Tại cảng Hy Lạp người Trung Quốc đã có thể nâng công suất lên gấp ba lần, chịu những chỉ trích của công đoàn địa phương về điều kiện lao động tồi tệ hơn. Vẫn còn quá sớm để đánh giá tác động của Trung Quốc trong các khoản đầu tư khác, nhưng sự kiện các công ty Trung Quốc có thể đầu tư vào các lĩnh vực bị đóng cửa hoặc hạn chế đối với các công ty châu Âu tại Trung Quốc cho thấy khá rõ lợi ích quá nhỏ của châu Âu với đối tác Trung Quốc.

Hãy lấy Đức làm ví dụ, nước này chiếm gần một nửa kim ngạch xuất khẩu của Liên minh châu Âu sang Trung Quốc. Không thể nào Berlin lại làm cho cạnh tranh không lành mạnh trở thành nền tảng của chính sách Trung Quốc của nó. Hơn nữa, việc thiếu các đòn bẩy và lãnh đạo tại Brussels có nghĩa là công đoàn không thể có hành động mạnh mẽ để buộc Trung Quốc áp dụng các biện pháp làm phẳng sân chơi hoặc đảm bảo quan hệ có đi có lại trong thị trường nội địa.

Ngoại lệ duy nhất là Hoa Kỳ, mà có vẻ đang giải quyết vấn đề bằng cách thúc đẩy sự hợp tác xuyên Thái Bình Dương, một hiệp hội thương mại khu vực được nhà phê bình ở Bắc Kinh và những nơi khác xem như một chính sách do Mỹ đứng đầu để kiềm chế Trung Quốc. Câu lạc bộ này được cho là chỉ dành các nước đáp ứng các tiêu chuẩn cao của Mỹ về các vấn đề như tự do cạnh tranh, tiêu chuẩn lao động và môi trường, và quyền sở hữu trí tuệ. Do Trung Quốc không đáp ứng các tiêu chuẩn trên, nó sẽ phải cải tổ hoặc có nguy cơ bị cô lập trong khu vực. Hơn nữa, Hoa Kỳ đã làm cho sự sống sót trở nên khó khăn đối với công ty viễn thông khổng lồ Hoa Nam Trung Quốc bằng cách từ chối cấp cho nó các hợp đồng từ các công ty viễn thông hàng đầu của Mỹ. Đây không chỉ là về vấn đề an ninh quốc gia mà còn là việc gửi Bắc Kinh một thông điệp rõ ràng rằng chính phủ Hoa Kỳ sẵn sàng ngăn chặn một trong những công ty hứa hẹn thấy và thành công nhất của Trung Quốc.

Trong khi các công ty phương Tây phàn nàn về rào cản đối với việc mua sắm và đấu thầu công và đấu tranh để cạnh tranh trong các lĩnh vực bị hạn chế ở Trung Quốc, các công ty Trung Quốc được hưởng đối xử thảm đỏ ở châu Âu, mua lại các tài sản chiến lược và các công ty lớn như Volvo và các nhà sản xuất thiết bị Đức Putzmeister.

Nhận thức là Trung Quốc hiện nay không thể tránh được, và do đó, lựa chọn duy nhất là phải dung chứa – cung cấp cho nó tất cả mọi thứ từ một môi trường đầu tư hào phóng tới giảm tiêu chí nhân quyền từ chương trình nghị sự. “Chúng ta không có bất kỳ thanh gậy nào. Chúng ta chỉ có thể cung cấp cà rốt và hy vọng cho những người tốt nhất”, một quan chức cấp cao châu Âu nói với chúng tôi.

Greenland, một vùng lãnh thổ lớn giàu tài nguyên chủ yếu do Đan Mạch kiểm soát, là một ví dụ. Năm ngoái, thông qua luật cho phép nhập lao động nước ngoài vào đất nước, những người này có tiền lương dưới mức lương tối thiểu theo pháp lý của địa phương (mức lương tối thiểu ở đây là một trong những mức lương cao nhất thế giới). Đại diện Trung Quốc đã nêu rõ rằng các ngân hàng nhà nước và các công ty Trung Quốc sẽ đầu tư vào các ngành nguy cơ cao, đầu tư tốn kém nhằm khai thác tài nguyên mênh mông của Greenland chỉ khi việc sửa đổi các quy định địa phương cho phép sự xuất hiện của hàng ngàn công nhân có mức lương thấp của Trung Quốc.

Lãnh thổ Bắc Cực này không có quá nhiều lựa chọn thay thế. Không một quốc gia nào khác có lập trường trở thành đối tác chiến lược của Greenland để phát triển tương lai của nó, do rủi ro kinh doanh liên quan đến vùng Bắc cực và quy mô của khoản đầu tư cần thiết trong một lãnh thổ lớn hơn cả Mexico, nhưng mà không có ngay cả một đường bộ cao tốc. Một công ty dầu lửa Mỹ không có thể xử lý công việc một mình. Hệ thống tư bản nhà nước Trung Quốc, ngược lại, cho phép nhiều công ty nhà nước làm việc cùng nhau, làm cho nó khả thi đối với Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc, chẳng hạn, công ty này hút dầu trong khi công ty đường sắt Trung Quốc xây dựng cơ sở hạ tầng cơ bản.

Các nhà lãnh đạo của Greenland chấp nhận điều kiện của Trung Quốc bởi vì họ có thể tin rằng những dự án tốn kém không bao giờ có thể chuyển động nếu Trung Quốc không tham gia, chỉ có Trung Quốc mới có tiền, nhu cầu, kinh nghiệm và ý chí chính trị để tiến hành. Hơn nữa, không có công nhân có đủ kỹ năng ở Greenland để phục vụ các dự án như vậy, vì vậy chính phủ Greenland đã thực hiện một ngoại lệ đối với luật pháp, cho phép người lao động Trung Quốc vào làm việc dưới mức lương tối thiểu khiến người dân địa phương được hưởng lợi từ cơ sở hạ tầng mới và chủ quyền tài nguyên.

Túi tiền của Trung Quốc sâu, cũng như lực lượng lao động to lớn và nhu cầu không giới hạn đối với tài nguyên thiên nhiên, đã tạo ra diều hoàn toàn khác biệt, mà theo đó Greenland đã sẵn sang thông qua luật pháp được tỉa gọt thích hợp nhằm đáp ứng các nhu cầu của Trung Quốc. Thậm chí Đan Mạch, nắm giữ quyền lực tại Greenland về các lĩnh vực như di cư và chính sách đối ngoại, đã quyết định không can thiệp.

ĐIỀU ĐÓ thậm chí còn xảy ra trong các tiền đồn của tiến bộ như Canada. Việc Tổng thống Obama cho đến nay vẫn từ chối phê duyệt dự án đường ống Keystone đã khiến chính phủ bảo thủ của Thủ tướng Stephen Harper của chuyển sang Trung Quốc để tạo lập một thị trường xuất khẩu cho dự trữ dầu thô của Canada. Ngành công nghiệp dầu tại Calgary đã vận động ông Harper áp dụng một chiến lược đa dạng hóa mới bao gồm việc xây dựng một đường ống dẫn gây tranh cãi đấn Tây British Columbia, bất chấp phản đối mạnh mẽ từ các nhóm môi trường, các cộng đồng thổ dân bản địa và công chúng. Trong khi đó, Canada cũng đã ký một Hiệp định bảo hộ và khuyến khích đầu tư nước ngoài với Trung Quốc, cho phép bảo hộ đầu tư khá hào phóng cho người Trung Quốc.

Với Trung Quốc nằm ở trung tâm của cuộc tranh luận về FIPA và đường ống bờ biển phía tây, chính phủ của Canada sau đó đã được phê duyệt việc tiếp quản công ty năng lượng khổng lồ Nexen của Canada bởi công ty dầu nhà nước CNOOC của Trung Quốc. Giao dịch 15 tỷ đô-la này là việc mua lại công ty nước ngoài lớn nhất của Trung Quốc.

Quan hệ kinh tế chặt chẽ hơn đã có tác dụng phụ về chính trị, chính quyền Harper bây giờ có vẻ cẩn trọng nhiều hơn khi chỉ trích hồ sơ nhân quyền của Trung Quốc. Với việc mãi đến gần đây Canada còn là một trong những tiếng nói mạnh mẽ nhất chỉ trích xử lý bất đồng chính kiến ​​của Trung Quốc, điều này không chỉ là một quay ngược 180 độ đáng chú ý, mà còn dấu hiệu rõ ràng vè cách thức ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc có thể đẩy chương trình nghị sự chính trị sang một bên, thậm chí ngay tại phương Tây.

Tại Úc, Trung Quốc thu hút đầu tư tích lũy vào cuối năm 2012 vượt 50 tỷ USD. Các xu hướng nổi bật là: đầu tư trực tiếp của Trung Quốc tại Úc trong năm 2012 tăng 21 phần trăm từ năm 2011, đạt mức 11,4 tỉ USD, làm cho nó trở thành một đối tác quan trọng trong ngành công nghiệp khai thác mỏ của Úc. Danh mục đầu tư thương mại của Úc vẫn rất đa dạng, nhưng các cổ phiếu Trung Quốc đang phát triển nhanh chóng.

Trung Quốc cũng đã trở thành nhà đầu tư lớn nhất nước Đức (về số lượng giao dịch), vượt qua Hoa Kỳ. Công ty Trung Quốc đang tìm kiếm cho các công ty, như Putzmeister, có công nghệ xuất sắc và đã đứng đầu thế giới trong các thị trường chuyên biệt. Những công ty tiếp quản còn cho phép họ hấp thụ bí quyết của phương Tây về xây dựng thương hiệu, tiếp thị, phân phối và quan hệ khách hàng. Những công ty khác mang tính cơ hội hơn. Phải đối mặt với suy thoái kinh tế, các công ty châu Âu đang vật lộn vất vả như Volvo nhanh chóng hoan nghênh các đối tác người Trung Quốc sẵn sàng để bơm vốn và nắm toàn quyền điều khiển.

Các khoản vay mà Bắc Kinh đưa ra trên toàn thế giới thậm chí còn quan trọng hơn, tính theo đồng đô la, so với đầu tư trực tiếp nước ngoài. Các khoản vay này bao gồm 40 tỷ USD cho Venezuela và hơn 8 tỷ đô la cho Turkmenistan trong những năm gần đây. Ngân hàng chính sách của Trung Quốc (Ngân hàng Phát triển Trung Quốc và Ngân hàng Xuất nhập khẩu của Trung Quốc) là những cơ quan chủ chốt hỗ trợ chiến lược “đi toàn cầu” của Trung Quốc, khi họ cung cấp hàng tỷ USD trong các khoản vay nước ngoài để mua hàng hóa Trung Quốc; tài trọ các cơ sở hạ tầng do Trung Quốc xây dựng và bắt đầu các dự án trong các ngành công nghiệp khai khoáng và dự án khác.

Điều này là rõ ràng nhất ở những nước mà phương Tây tuyên bố liên kết viện trợ với nhân quyền và hoạt động kinh doanh tốt. Các khoản cho vay của Trung Quốc là rất quan trọng ở các nước như Angola vốn phải đối mặt với mối đe dọa cắt giảm tài chính từ các chủ nợ phương Tây, Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Ecuador, Venezuela, Turkmenistan, Sudan và Iran, tất cả đều phải đối mặt với những khó khăn như thế, và Trung Quốc đã bước vào mà không cần những sợi dây ràng buộc về chính trị, đạo đức nào cả. Các thống kê của Trung Quốc tiết lộ rất ít về các khoản vay này, nhưng một nghiên cứu củaThe Financial Times cho thấy, từ năm 2009 đến năm 2010, Trung Quốc là người cho vay lớn nhất thế giới, với 110 tỷ đô-la, hơn cả Ngân hàng Thế giới.

Điều quan trọng là phải nhớ cái gì thực sự đứng đằng sau việc mở rộng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc: nhà nước. Trung Quốc có thể di chuyển đúng hướng trong một số vấn đề, nhưng khi công ty nhà nước Trung Quốc đi ra nước ngoài và tìm cách chơi theo các quy tắc bắt nguồn từ một chế độ độc đoán, thì đã có mối hiểm nguy nghiêm trọng là các nước phương Tây rồi sẽ, vượt ra ngoài nhu cầu kinh tế, rốt cuộc đi theo luật chơi của Bắc Kinh.

Khi Trung Quốc trở thành một đối thủ toàn cầu và là một đối thủ cạnh tranh khốc liệt tại thị trường Mỹ và châu Âu, hệ thống chính trị và hệ tư tưởng tư bản nhà nước đặt ra một mối đe dọa. Do đó điều quan trọng là các chính phủ phương Tây phải bám vào những gì là cốt lõi của sự thịnh vượng phương Tây: các pháp quyền, tự do chính trị và cạnh tranh lành mạnh.

Các chính phủ không được suy nghĩ thiển cận. Từ bỏ các cam kết của chúng ta về nhân quyền, hoặc tuân thủ khi phải đối mặt với chủ nghĩa tư bản nhà nước tham lam, sẽ làm tổn thương các nước phương Tây trong thời gian dài. Chính Trung Quốc cần phải thích ứng với thế giới, chứ không phải ngược lại.

——–

Heriberto Araújo và Juan Pablo Cardenal là tác giả của “Độ quân thầm lặng của Trung Quốc: Những người tiên phong, con buôn, thợ máy và công nhân đang xây dựng lại thế giới theo hình ảnh của Bắc Kinh.”

Trích từ Một góc của tôi

© 2013 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC