Việt Nam lần đầu tiên lên án Trung Quốc xâm lược

Phó tổng tham mưu trưởng quân đội Trung Quốc Thích Kiến Quốc tại Diễn đàn Shagri-La (REUTERS)

Phải chăng Việt Nam đã ý thức được nhu cầu thành lập một mặt trận chung đối phó với tham vọng bá quyền của Trung Quốc? Lời kêu gọi của thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng “xây dựng lòng tin chiến lược” vì hòa bình ở châu Á, nhân cuộc đối thoại an ninh khu vực cuối tuần qua tại Singapore được giới phân tích ghi nhận có một số lập trường mới.

Cụ thể, thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhân vật lãnh đạo hành pháp Việt Namcông khai hóa tranh chấp tại Biển Đông và hoan nghênh sự hiện diện của siêu cường Hoa Kỳ trong khu vực. 

Diễn đàn an ninh khu vực Shangri-La do viện nghiên cứu chiến lược quốc tế IISS tổ chức hàng năm tại Singapore. Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng được vinh dự đọc bài tham luận đề dẫn trong ngày khai mạc 31/05/2013. Bằng lời lẽ ngoại giao, thủ tướng Việt Nam không chỉ đích danh Trung Quốc là thủ phạm nhưng ông khẳng định “tình hình Biển Đông phức tạp… do sức mạnh đơn phương, do những đòi hỏi áp đặt của cường quyền”.

Ông Nguyễn Tấn Dũng cảnh báo là ASEAN cần phải “đoàn kết nếu không muốn tự đánh mất”. Giới phân tích ghi nhận phái đoàn Trung Quốc lần này không dám lên giọng. Rút kinh nghiệm bị cô lập trong lần hội thảo trước, trưởng đoàn là Phó tổng tham mưu trưởng quân đội Trung Quốc Thích Kiến Quốc cố tránh gây phản cảm nhưng vẫn khẳng định “ chủ quyền và quyền tuần tra tại Nam hải ” trong đường lưỡi bò.

Trong khi đó, trưởng đoàn Hoa Kỳ, bộ trưởng Quốc phòng Chuck Hagel một lần nữa xác quyết chiến lược “tái phối trí” tại Châu Á Thái Bình Dương, sẽ đem vũ khí tối tân sang khu vực, sẽ tôn trọng lời cam kết bảo vệ đồng minh trước đe dọa của Bắc Kinh.

Theo nhận định của giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng, chuyên gia chính trị quốc tế đại học George Mason, Virginia, Hoa Kỳ thì đây là lần đầu tiên “người lãnh đạo hành pháp cao cấp nhất của Việt Nam công khai hóa tranh chấp Biển Đông và tuy gián tiếp, đã lên án Trung Quốc là cường quyền”. Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng cũng nhấn mạnh đến thông điệp của bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel đặc biệt lưu ý khả năng “xảy ra tính toán say lầm”.

Liệu trận thế “bạn thù” tại Châu Á - Thái Bình dương đã hiện rõ hay chưa qua các thông điệp của Việt Nam, Mỹ và Trung Quốc tại Shangri-La? Khi gia tăng hoạt động bạo lực tại Biển Đông, Bắc Kinh mưu toan gì? Mỹ đối phó ra sao và Washington đã thể hiện quan điểm như thế nào? Và Việt Nam cần phải làm gì bên cạnh những lời tuyên bố được đánh giá cao của ông Nguyễn Tấn Dũng? RFI đặt câu hỏi với giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng, đại học George Mason, Virginia, Hoa Kỳ.

RFI : Thưa giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng, đối thoại an ninh khu vực Shangri-La tại Singapore đã kết thúc vào cuối tuần qua. Qua tuyên bố của Hoa Kỳ, Việt Nam và Trung Quốc thì chúng ta có thể diễn giải như thế nào quan điểm chính xác nhất của mỗi bên, bên cạnh những tuyên bố có tính phô trương hoặc ngoại giao ?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Quan điểm của Việt Nam rất rõ : Một là Việt Nam theo đuổi chính sách quốc phòng tự vệ, không liên minh với nước này chống nước kia, không chấp nhận căn cứ quân sự ngoại quốc. Hai là Á châu - Thái Bình Dương đủ rộng cho sự tham dự của các cường quốc. Sự tham dự của Trung Quốc và Mỹ đều đáng hoan nghênh nếu họ nhận trách nhiệm đóng góp vào hoà bình, thịnh vượng, và an ninh khu vực.

Thứ ba, tranh chấp chủ quyền Biển Đông đe dọa an ninh khu vực và quyền lợi mọi nước;điểm thứ là Trung Quốc cần chấm dứt các hành đông đơn phương, các đòi hỏi phi lý, trái luật pháp quốc tế, các áp đặt có tính cách cường quyền. Cuối cùng ASEAN cần đoàn kết, và cảnh báo “một ASEAN thiếu thống nhất sẽ tự đánh mất vị thế và không có lợi cho bất cứ một ai, kể cả các nước ASEAN và các nước đối tác.”

Quan điểm của Trung Quốc cũng rõ : 1) Trung Quốc tiếp tục xác định chủ quyền của mình trong vùng tranh chấp; 2) Trung Quốc đồng ý giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình; 3) Trung Quốc không nhượng bộ vô điều kiện. Không nhượng bộ vô điều kiện có nghĩa là không nhượng bố dưới bất cứ tình huống nào. Gộp điều 1 với điều 3, đây là cách nói nước đôi của Trung Quốc

Quan điểm của Mỹ : 1) Chính sách tái phối trí chiến lược hướng về Á châu-Thái Bình Dương thể hiện dự đồng thuận lưỡng đảng. Đó là một “cam kết bền vững” (enduring commitment) được thể hiên bẳng những hành động cụ thể. 2) Việc cắt giảm ngân sách quốc phòng không ảnh hưỡng gì đến việc thực hiện cam kết này. . 3) Hoa Kỳ sẽ chuyển thêm các vũ khí tối tân và sẽ gia tăng khả năng tác chiến của mình sang Á châu-Thái Bình Dương.4) Các nước đối tác của Hoa Kỳ phải vững tin vào mối liên hệ song phương với Hoa Kỳ và những cam kết của Hoa Kỳ đối với họ và đối với khu vực Á châu Thái Bình Dương, kể cả các hiệp ước liên minh mà Hoa Kỳ đã ký kết như với Nhật Bản và Phi Luật Tân. 5) Hoa Kỳ cảnh báo và quan tâm đến tiềm năng có thể xảy ra những tính toán sai lầm hoặc các khủng hoảng phát sinh từ những tranh chấp chủ quyền lãnh thổ/lãnh hải trong khu vực này.

RFI : Việt Nam có tận dụng được diễn đàn quốc tế Shangri La này để bảo vệ chủ quyền của mình?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Diễn đàn quốc tế nói chung và diễn đàn Shangri-La vừa qua là nơi để cất lên tiếng nói nhằm tranh thủ hậu thuẫn quốc tế cho lập trường của mình chứ không phải là một dụng cụ chính để bảo vệ chủ quyền.Dụng cụ bảo vệ chủ quyền thì có nhiều thứ, là quân sự là ngoại giao. 

RFI : Giáo sư phân tích bài diễn văn của ông Dũng như thế nào, rõ ràng hay nước đôi ? Hà Nội có thu hút được hậu thuẫn từ Mỹ và trong Asean, Việt Nam có tìm được "đồng minh" nào chăng hay là lập trường của Việt Nam bị xem là "không đáng tin cậy"?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Trong bài diễn văn quan trọng, ông Dũng đã nói hết được lập trường của Việt Nam một cách có hệ thống và rõ rệt. Ông nói những điều cần nói. So với những lần trước, phát biển của ông Thủ Tướng Việt Nam có hai điều mới. Thứ nhất, công khai hoá tranh chấp Biển Đông phát xuât từ một nhà lãnh đạo hành pháp cao cấp nhất của Việt Nam trước một diễn đàn quốc tế và trước sự hiện diện của đại diện Trung Quốc.

Thứ hai, tuy không nêu đích danh, nhưng trước một diễn đàn quốc tế và trước sự hiện diên của đại diện Trung Quốc , nhà lãnh đạo Việt Nam công khai chỉ trích Trung Quốc về “những biểu hiện đề cao sức mạnh đơn phương, những đòi hỏi phi lý, những hành động trái luật quốc tế, mang tính áp đặt và chính trị cường quyền,” và về sự cạnh tranh và can dự “mang những toan tính chỉ cho riêng mình, bất bình đẳng, trái với luật quốc tế, thiếu minh bạch.”

RFI :Phản ứng của Trung Quốc tại Shangri La có những điểm nào cần phản "để ý" và dự báo chuyện gì xảy ra trong tương lai ?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Trung Quốc không phản ứng sỗ sàng và mất bình tĩnh như lần trước. Họ muốn biểu lộ một cung cách ứng xử ôn hoà bề ngoài, nhưng cương quyết bảo vệ lập trường của mình. Họ đã nhận chân được khả năng và quyết tâm của Mỹ và những phản ứng bất lợi của ASEAN trước các hành động quá đáng của họ. Chuyện gì xảy ra trong tương lai tuỳ thuộc vào nhận định của Trung Quốc về quyết tâm của Mỹ và khả năng đoàn kết của ASEAN. Họ đã biết như vậy.

RFI : Quan hệ Mỹ-Việt qua thông điệp Sangri-la?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Thông điệp Shangri-La của Việt Nam cho Mỹ là: Việt Nam công nhận Mỹ là “một cường quốc Thái Bình Dương” nghĩa là có quyền tự nhiên tham dự vào chính trị của khu vực này. Việt Nam trông đợi Mỹ và Trung Quốc hợp tác với điều kiện sự hợp tác ấy “tuân thủ luật pháp quốc tế, tôn trọng độc lập chủ quyền của các quốc gia, . . . đóng góp thiết thực vào hoà bình, ổn định, hợp tác và thịnh vượng chung.”

Thông điệp của Mỹ cho Việt Nam là 1) Cam kết của Mỹ là một sư “cam kết bền vững” (enduring commitment). Ngân sách cắt giảm không ảnh hưởng đến sự thực hiện cam kết này. Mỹ đã có những hành động cu thể để thi hành cam kêt này. 2) Đối với ViệtNam , Mỹ đang tăng cường hợp tác về nhiều phương diện kể cả vấn đề an ninh hàng hải. 3) Mỹ cam kết tôn trọng các hiệp ước liên minh với các quốc gia đồng minh của Mỹ.

RFI : Khả năng xảy ra đụng độ tại Biển Đông ?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Ông Chuck Hagel đã nói , cũng như trước đây ông Phùng Quang Thanh cũng đã nói là nếu không có tự chế thì xung đột tại Biển Đông có thể xảy ra, có thể nhỏ thôi nhưng không thể nói chắc là không xảy ra. Bởi vì nó tùy thuộc vào nhiều chuyện lắm, có thể là sự tính lầm của những người ngay tại chiến trường tạo ra phản ứng quân sự dẫn đến xung đột.

RFI : Vì sao Trung Quốc gia tăng hoạt động, đưa tàu hải giám, tàu quân sự trá hình tại Biển Đông ?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Trung Quốc đã vạch ra « đường lưỡi bò », họ sẽ kiểm soát càng nhiều càng tốt. Hành động của Trung Quốc chúng ta thấy là tiến nhiều mà (đụng) phản ứng thì bớt lại rồi lại tiếp tục làm … họ làm cho đến khi xong mới thôi. Tôi lấy một thí dụ giản dị như vào thời chiến tranh lạnh, trước khi có bức tường Bá Linh thì hai bên (Nga- Mỹ) tìm cách can thiệp lẫn nhau.

Mỹ bảo nếu « bên Đông Âu có nổi dậy thì Mỹ can thiệp nhưng khi Hungari nổi dậy thì Mỹ không can thiệp gì cả. Còn Nga thì tìm cách lấn lướt, xâm nhập vào Thổ Nhĩ Kỳ hay Hy Lạp (những đồng minh của Mỹ) nhưng không thành công thì thôi cho đến khi mà bức tường Bá Linh nó chặn lại thì hai bên mới chấp nhận đây là cái « nguyên trạng » không thể thay đổi được. Hiện nay, Trung Quốc đang tìm cách « thay đổi nguyên trạng » để tạo thuận lợi cho họ. Phía bên này cũng phải tìm cách chống đỡ thôi. Không chống đỡ thì Trung Quốc sẽ tiến tới.

RFI : Việt Nam phải có những biện pháp chống đỡ cụ thể ?

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng : Không những Việt Nam phải chống đỡ mà ASEAN và Mỹ cũng phải có biện pháp vì phải có hai lực lượng đó thì mới có thể chế ngự được hành động lấn lướt của Trung Quốc. Thiếu một trong hai thì không làm gì được.

Việt Nam phải làm gì để bảo vệ chủ quyền sau những lời tuyên bố công khai hóa xung khắc tại Biển Đông?

Tại Việt Nam, không ít những người quan tâm đến vận mệnh đất nước hoan nghênh bài tham luận của thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng lần đầu tiên phê phán chính sách bá quyền của Trung Quốc, lần đầu tiên công nhận vai trò siêu cường của Hoa Kỳ và nhu cầu đoàn kết trong khối ASEAN để bảo vệ quyền lợi chung đang bị đe dọa.

Tuy nhiên, công luận trên mạng lấy làm tiếc rẽ là ông Nguyễn Tấn Dũng không công khai hóa tại diễn đàn Shangri La tình trạng ngư dân Việt Nam bị Trung Quốc tấn công, sát hại ngay trên ngư trường của Việt Nam. Họ kêu gọi giới lãnh đạo dứt khoát dẹp bỏ « 16 chử vàng » để « xây dựng lòng tin với chính nhân dân Việt Nam » .

Cụ thể, cộng đồng mạng kêu gọi chính quyền Việt Nam chấm dứt đàn áp biểu tình. Hãy trả tự do cho những công dân, những blogger, những sinh viên vì lòng yêu nước, phản đối Trung Quốc xâm lược mà bị giam cầm trong các nhà tù Việt Nam với những bản án nặng nề như trường hợp 14 thanh niên Thiên chúa giáo ở Vinh, như trường hợp Điếu Cày Nguyễn Văn Hải, Tạ Phong Tần, Cù Huy Hà Vũ, Việt Khang, Đinh Nguyên Kha, Nguyễn Phương Uyên ...

Tú Anh

(RFI)