Tại sao Trung Quốc chấp nhận đàm phán với ASEAN về COC?

Hội nghị các ngoại trưởng ASEAN tại Brunei với trọng tâm chính là vấn đề Biển Đông về bộ quy tắc COC diễn ra trong một bối cảnh tranh chấp đang diễn ra căng thẳng ngày một leo thang khó kiểm soát. Trước thềm hội nghị người ta lại nghe thấy những lời cảnh báo, đe dọa cứng rắn từ phía Trung Quốc đến Philipines xung quanh việc tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông…

Nhưng, điều bất ngờ xảy ra là Trung Quốc, đối tượng trực tiếp, chủ yếu của ASEAN, là nguyên nhân thành, bại của hội nghị các ngoại trưởng ASEAN lần này hay tất cả cấp hội nghị cấp nào bàn về hòa bình trên Biển Đông đã tỏ ra thiện chí. Trung Quốc đã chấp nhận đàm phán với ASEAN về Quy tắc ứng xử Biển Đông COC vào tháng 9/2013 tại Trung Quốc.

Sự kiện này, Trung Quốc nói những lời "có cánh”, các nước trong ASEAN tán dương và ngay cả Philipines, quốc gia mới bị Trung Quốc ban cho bản luận tội gồm 7 tội còn “chưa ráo mực” cũng “mát lòng”.

Tuy nhiên, “tại sao?” là câu hỏi mà giới phân tích thời cuộc luôn đưa ra sau quyết định này của Trung Quốc.

Trung Quốc sử dụng “Pause” trong cuộc chơi trên Biển Đông?

Thông thường khi cuộc chơi (games) diễn biến ngày càng mau lẹ, có nguy cơ nằm ngoài sự phán đoán, ngoài tầm kiểm soát mà chưa có khả năng và cách thức đối phó, nếu tiếp tục thì thất bại là chắc chắn thì lúc đó người chơi sử dụng nút Pause để dừng cuộc chơi để có thời gian suy nghĩ, tính toán…

Có thể nói “cuộc chơi trên Biển Đông” được các nhà chiến lược Trung Quốc từ thế hệ lãnh đạo này đến thế hệ lãnh đạo khác chuyển tiếp một cách nhất quán. Chiến lược biến Biển Đông thành “ao nhà” được các nhà chiến lược vạch ra trên cơ sở dựa vào sức mạnh của quốc gia theo phương châm cậy mạnh, hiếp đáp với các quốc gia nhỏ yếu quanh khu vực Biển Đông-ASEAN.

Đó là sự lấy lòng ASEAN, ký DOC…từ năm 2005 trở về trước khi Trung Quốc đang buộc phải thực hiện sách lược “giấu mình chờ thời” để trỗi dậy. Khi trỗi dậy, đặc biệt từ năm 2009 trở lại đây, với sự phát triển vượt bậc của nền kinh tế, Trung Quốc tăng ngân sách quốc phòng vượt ra ngoài phạm vi phòng thủ, Trung Quốc bất chấp chấp tất cả, hung hăng, ngang ngược, đe dọa dùng vũ lực để chiếm đoạt Biển Đông.

Tiếc thay, trong ván cờ đó Trung Quốc tính chưa kỹ các nước đi, chỉ biết hoan hỉ với nước đi của mình mà không cần biết nước đi của đối phương,  Trung Quốc chỉ biết đến sức mạnh của mình mà không biết rằng đó chỉ là “sức mạnh đơn phương” mà khi đối đầu với “sức mạnh đa phương” tất yếu chỉ có thảm bại.

Xu hướng đối nội, ASEAN tăng cường tiềm lực quốc phòng để tự vệ

Rõ ràng là khi Trung Quốc cậy mạnh đe dọa dùng vũ lực trên Biển Đông thì các quốc gia ven biển phải tăng cường tiềm lực quốc phòng để bảo vệ chủ quyền là tất yếu.

Trung Quốc chưa phải là số 1 của thế giới nên vũ khí, trang bị chiến tranh của Trung Quốc xét về độ tin cậy, tiên tiến và hiện đại lại không vượt trội, thậm chí có mặt thua kém vũ khí trang bị mà các nước ASEAN mua sắm.

Tấn công vào một trong các nước đó thì giá phải trả quá lớn, có thể sa lầy. Nhưng dù sao về mặt quân sự đơn phương, đây không phải là vấn đề lớn, đáng lo ngại của Trung Quốc.

Với Philipines, hình ảnh Nhật Bản ngày xưa không đáng ngại bằng Trung Quốc hiện tại. Một liên minh quân sự Nhật Bản-Philipines sẽ do Trung Quốc quyết định.

Xu hướng đối ngoại, ASEAN đã lựa chọn

Nếu như từ năm 2012 về trước, ASEAN còn có tồn tại sự lựa chọn giữa Trung Quốc và Mỹ thì sau cú “tàn phá” ASEAN mang tên Trung Quốc-Campuchia, hồi tháng 7/2012 khi lần đầu tiên sau hơn 45 năm ra đời, hội nghị thượng đỉnh ASEAN không ra nổi một thông cáo chung đó, ASEAN như bị xúc phạm bởi một cú sốc mạnh và hồi tỉnh với một thái độ đối với Trung Quốc hoàn toàn thay đổi.

Những nhà thông thái quan sát sự kiện ASEAN lúc đó đã nhận định rằng: “Trung Quốc đã thắng về chiến thuật nhưng thất bại về chiến lược”, đến bây giờ thực tế chứng minh hoàn toàn đúng.

Đúng và chính xác bởi vì năm 2012, Trung Quốc đã thành công khi ngăn cản ASEAN ra một thông cáo chung về tình hình Biển Đông nhưng năm nay thì không thể, không những thế Trung Quốc buộc phải chấp nhận đàm phán với ASEAN (đa phương) về COC.

Tuy nhiên, đó chưa phải là tất cả, lòng tin chiến lược của ASEAN với Trung Quốc và qua đó sự lựa chọn của ASEAN mà trong đó Trung Quốc không phải là tối ưu, mới là thất bại mang tính chiến lược của Trung Quốc:

Như vậy, Mỹ và Trung Quốc đã khiến cho ASEAN lựa chọn và chia rẻ, nhưng hành động của Trung Quốc đã làm phần còn lại của ASEAN vào vòng tay kẻ khác đang dang rộng chờ đợi.

Sự trở lại của Mỹ với châu Á-TBD trong chiến lược kiềm chế sự thách thức của Trung Quốc bằng việc củng cố các liên minh hiện có, xây dựng liên minh mới…nhằm tạo ra một vành đai chiến lược bao vây Trung Quốc từ ngay chuỗi đảo thứ nhất.

Quá tin vào ‘sức mạnh đơn phương”, cậy mạnh nên trong mắt Trung Quốc chỉ có Mỹ mới là đối thủ, Trung Quốc coi thường tất cả, ngay Nhật Bản, Trung Quốc cũng đánh giá chỉ là một “con gà” mà có thể “giết” bất cứ lúc nào để “dọa khỉ (Mỹ)” mà thôi.

Vì thế, trên biển Hoa Đông, Trung Quốc đẩy tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư bùng lên dữ dội nhằm khẳng định sức mạnh, uy thế, bản lĩnh của mình. Rốt cuộc Nhật Bản phải tái vũ trang để đối đầu và Trung Quốc đã vấp phải một sức mạnh không thể vượt qua…

Trong bối cảnh khu vực có 2 yếu tố lớn tác động như trên, bất kỳ sự lựa chọn nào của bất kỳ quốc gia nào trong ASEAN với Nhật Bản hay Mỹ đều “đơm hoa” và luôn là “kết trái đắng” cho Trung Quốc.

Hãy xem quan hệ giữa Trung Quốc và Philipines. Nếu như Trung Quốc dấn thêm một bước nữa để “nuốt” tiếp Bãi Cỏ May thì chưa biết chừng không những Philipines mở cảng Subic cho Mỹ, Nhật Bản mà còn liên minh quân sự với Nhật Bản. Vì vậy, vấn đề của Trung Quốc lúc này không phải là Philipines mà là Mỹ và Nhật Bản.

Với Việt Nam. Việt Nam tuyên bố không liên minh quân sự, không cho nước ngoài lập căn cứ quân sự…thực chất là một thông điệp cho Trung Quốc rằng: “Việt Nam không chống và không theo ai để chống Trung Quốc, Việt Nam muốn là bạn với Trung Quốc trên cơ sở tôn trọng độc lập chủ quyền của nhau. Nhưng nếu một khi Trung Quốc bất chấp, gây chiến để xâm phạm chủ quyền thì ngay mạng sống của mình, dân tộc Việt còn chấp nhận thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước…thì liên minh quân sự hay căn cứ quân sự chỉ là chuyện nhỏ, không có việc gì mà Việt Nam không thể làm”.

Tại thời điểm này, Trung Quốc dù tốn bao công sức phô trương sức mạnh, dọa dẫm… đã phải cay đắng nhận ra rằng, Biển Đông đã được quốc tế hóa sâu sắc. Biển Đông không phải là nơi mà Trung Quốc dễ dàng “trùm chăn” các nước nhỏ, yếu để ra đòn. Đặc biệt, Trung Quốc nhận ra xu hướng hành động mà ASEAN đang và sẽ thực hiện là rất nguy hiểm, khó đối phó cho Trung Quốc. Nếu cứ tiếp tục thực hiện mưu đồ chiến lược của mình, Trung Quốc sẽ bị cô lập hoàn toàn và có nguy cơ một mình chống lại cả châu Á-TBD. Chắc chắn không có một ban lãnh đạo đất nước nào muồn như vậy cả.

Vì vậy, Trung Quốc buộc phải chủ động “dừng cuộc chơi” bằng cách chấp nhận đàm phán với ASEAN về bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông COC nhằm để có thời gian nghiên cứu đối phó.

Trung Quốc sử dụng nút Play thì sẽ như thế nào?

Trung Quốc chấp nhận đàm phán với ASEAN về bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông COC nhưng vấn đề quan tâm nhất của ASEAN là COC có được ký kết, thông qua hay không mới quan trọng. Chấp nhận đàm phán là Trung Quốc chấp nhận từ bỏ quan điểm giải quyết tranh chấp Biển Đông chỉ bằng đàm phán song phương, nhưng chấp nhận COC hay không là quyền của Trung Quốc.

Rất khó để Trung Quốc chấp nhận ký kết COC bởi sẽ bị áp lực lớn của chủ nghĩa dân tộc cực đoan đã tác oai tác quái lâu nay. Nhưng sự bất ổn xã hội và đặc biệt nhận thức về việc biến Biển Đông thành “ao nhà” chỉ là “duy ý chí” của Trung Quốc thì Biển Đông trước và sau cuộc đàm phàn COC vẫn không có gì thay đổi. Biển Đông vẫn là một chiến trường nóng bỏng, ngày càng chật chội bởi trên thì tàu chiến hiện đại ngày càng lớn, dưới thì tàu ngầm ngày càng nhiều…trong đó có cả tàu ngầm Việt Nam.

Lê Ngọc Thống

(Đất Việt)