Những diễn biến trong Diễn đàn an ninh khu vực ASEAN

Diễn đàn An ninh Khu vực ASEAN (ARF) 2013 lần này cũng như những lần trước đó cũng chỉ là một cuộc họp mặt vui vẽ giữa những đại diện quốc gia để ai cũng được phát biểu và không ai bị mất lòng vì không có vấn đề nào được giải quyết.

Ngày 02/07/2013, Diễn đàn An ninh Khu vực  ASEAN (ARF) lần thứ 20 chính thức khai mạc tại thủ đô Bandar Seri Begawan, Vương quốc Brunei, quốc giachủ tịch luân phiên của ASEAN.

ARF là một trong những nội dung quan trọng nhất của toàn bộ chương trình hội nghị kéo dài từ ngày 29/06 đến hết ngày 02/07/2013.Toàn bộ chương trình hội nghị, ngoài những cuộc họp lớn và chính thức, còn có rất nhiều hội nghị nhỏ như cuộc họp ARF giới hạn (hẹp), hội nghị bộ trưởng ngoại giao 10 nước ASEAN, hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS-East Asia Summit)…

Diễn đàn an ninh khu vực ASEAN thường niên (gọi tắt là ARF-Asean Regional Forum) được bắt đầu vào năm 1994 nhằm thúc đẩy hợp tác và ngoại giao trong khu vực châu Á Thái Bình Dương. Các năm sau đó, ASEAN đã mời các nước khác là các đối tác đối thoại hoặc quan sát tham gia. Sau gần hai thập niên hoạt động, Diễn đàn An ninh Khu vực ASEAN hiện nay có 27 thành viên, trong đó ngoài 10 quốc gia thành viên ASEAN còn có đối tác là Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nam Hàn, Bắc Hàn, Nhật Bản, Ấn Độ, Liên Hiệp Châu Âu, Úc, Nga, Canada… và một số quốc gia khác.

Những diễn biến bất thường

Ngày 01/07, Hội nghị Bộ trưởng ngoại giao 10 nước ASEAN chính thức khai mạc trong không khí đầy bối rối vì không ai biết những gì sẽ xảy ra. Một trong các vấn đề an ninh khu vực được nhiều người quan tâm trước và trong khi diễn đàn diễn ra là căng thẳng Biển Đông.

Trước đó, trong nhữngngày 30/06 và 01/07, vấn đề Biển Đông đã được đề cập trong các cuộc gặp giữa ngoại trưởng các nước ASEAN và ASEAN với Hoa Kỳ. Ngoại trưởng Hoa Kỳ, ôngJohn Kerry tuyên bố hội nghịsẽ đề cập đến tất cả những vấn đề an ninh nóng hổi trong và ngoài khu vực ASEAN như an ninh biển, an ninh mạng, vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, cũng như bất ổn chính trị ở Syria.

Về Biển Đông, ông John Kerry một lần nữa khẳng định sự quan tâm của Hoa Kỳ trong các tranh chấp tại biển Đông : "Hoa Kỳ rất quan tâm đến cách thức các tranh chấp tại Biển Đông được đề cập và ứng xử của các bên... Hoa Kỳ hy vọng sẽ thấy được những tiến bộ sớm đạt được với một bộ quy tắc về ứng xử của các bên nhằm giúp đảm bảo sự ổn định trong khu vực quan trọng này".

Ông Kerry cũng nhắc tới quyền lợi của Mỹ trong khu vực, do đó Hoa Kỳ cần phải duy trì hòa bình và ổn định cũng như đảm bảo tự do hàng hải, thông thương trên biển Đông.

Trước đó, tại cuộc gặp giữa các ngoại trưởng của 10 nước thành viên ASEAN hôm chủ nhật, Ông Albert Del Rosario, ngoại trưởng Philippines, lên tiếng chỉ trích việc Trung Quốc gia tặng sự hiện diện của các tàu quân sự và phi quân sự được trang bị vũ khí tại khu vực biển Đông, mà cụ thể là tại bãi cạn Scarborough Shoal và bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal) đang tranh chấp giữa hai nước Philippines và Trung Quốc. Tuyên bố này được đưa ra nhằm phản pháo bài xã luận trên tờ Nhân dân Nhật báo của Trung Quốc ngày 29/06 cảnh cáo Philippines nếu tiếp tục gây hấn, Trung Quốc sẽ có hành động phản công khó tránh khỏi. Lý do là trong tháng 6 vừa qua, Philippines đã đưa quân đội đến bãi Cỏ Mây thuộc vùng đặc quyền kinh tế của nước này, nhưng Trung Quốc coi đó là một hành động khiêu khích chiếm giữ trái phép. Phát biểu với báo giới bên lệ hộ nghị diễn đàn khu vực ở Brunei, ông Albert Del Rosario nói lời cảnh cáo của Trung Quốc là vô trách nhiệm, Philippines lên án tất cả những đe dọa sử dụng vũ lực.

Thêm vào đó những thay đổi bất ngờ vào phút chót là những dấu hiệu không bình thường khiến báo chí xôn xao. Chẳng hạn như sự vắng mặt của ngoại trưởng Hoa Kỳ trong buổi khai mạc khi Diễn đàn An ninh Khu vực ASEAN sáng ngày 02/07, và được thay thế bằng đại sứ Mỹ tại ASEAN, ông David L. Carden. Có tin hành lang nói rằng ông Kerry không đi xuống phòng ăn sáng của khách sạn khiến nhiều người suy luận rằng ông gặp vấn đề về sức khỏe, như bà Hillary Clinton trước đó. Nhưng theo ông Paul Watzlavick, giám đốc Trung tâm thông tin khu vực Đông Á và Thái Bình Dương của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, ngoại trưởng Kerry chỉ đến muộn (9g45 thay vì 8g15, trễ hơn 1 giờ rưỡi) vì có cuộc gặp gỡ song phương bị kéo dài hơn dự định với ông Ahmet Davutoglu, bộ trưởng ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ, tại khách sạn. Nội dung bàn thảo chính giữa ông Kerry và ông Davutoglu là tìm giải pháp cho vấn đề Syria, nước láng giềng của Thổ Nhĩ Kỳ, nơi xảy nội chiến và đang lây lang sang những quốc gia láng giềng. Về phía Liên Hiệp Châu Âu cũng thế, bà Catherine Ashton, ủy viên ngoại giao, cũng đến muộn sau khi các phóng viên ảnh đã rời khỏi phòng họp trong buổi khai mạc.

Phiên họp hẹp của ARF, dự kiến kết thúc lúc 12 giờ trưa ngày 02/07), đã kéo dài quá thời hạn khiến phiên họp toàn thể dự kiến bắt đầu lúc 12 giờ trưa và kéo dài trong 30 phút bị hủy. Sự khác nhau về thành phần tham dự của phiên họp hẹp với họp toàn thể là trong cuộc họp giới hạn mỗi quốc gia chỉ gồm một ngoại trưởng và hai người cộng tác ; còn trong cuộc họp toàn thể thì bên cạnh mỗi ngoại trưởng còn có thêm 4 người cộng tác.

Chiều ngày 02/07 là cuộc họp Thượng đỉnh Đông Á (EAS-East Asia Summit). Theo dự trù, buổi họp thượng đỉnh này bắt đầu từ 14 giờ đến 17 giờ. Trong phiên họp này, ông Kerry đãtìm được đồng thuận với các quốc gia Trung Quốc, Nam Hàn và Nhật Bảnvề việc giải trừ vũ khí hạt nhân của Bắc Hàn. Bên lề các hội nghị tại Brunei, ông John Kerry tỏ ý hy vọng rằng Trung Quốc và các quốc gia có tranh chấp ở Biển Đông sớm đạt được thỏa thuận COC (Code of Conduct), tức Qui tắc ứng xử trên Biển Đông.

Trong buổi giải lao giữa buổi họp, hai ông John Kerry và Phạm Bình Minh, hai bộ trưởng ngoại giao Hoa Kỳ và Việt Nam, đã có cuộc họp song phương dự kéo dài 30 phút.

Những vấn đề còn tồn đọng

Mặc dù vấn đề Biển Đông được hâm nóng ngay từ trước khi diễn đàn chính thức khai mạc, nhưng theo các chuyên gia quốc tế, đây chỉ là một đối thoại về an ninh khu vực nên vấn đề Biển Đông sẽ không phải là vấn đề bàn thảo chính và sẽ không có một quyết định quan trọng nào đưa ra liên quan đến điểm nóng này, vì không có tác dụng bắt buộc với các nước thành viên. Hơn nữa đây chỉ là cuộc gặp giữa các ngoại trưởng các nước chứ không phải giữa các bộ trưởng quốc phòng …

Vì là diễn đàn tập trung thảo luận về nhiều vấn đề an ninh trong khu vực, các vấn đề an ninh khác cũng được nhiều nước tham gia diễn đàn quan tâm như chương trình hạt nhân của Bắc Hàn, xung đột sắc tộc và tôn giáo tại Mynamar, tranh chấp biên giới giữa Campuchia và Thái Lan xung quanh ngôi đền cổ Preah Vihear.

Về vũ khí hạt nhân, ngoại trưởng Bắc Triều Tiên đã gọi Hoa Kỳ là "kẻ khiêu khích thật sự" và tuyên bố Bình Nhưỡng chỉ ngừng các chương trình vũ khí hạt nhân một khi nào Washington từ bỏ lập trường "thù địch".

Cũng nên biết ngay từ diễn đàn ARF lần đầu tiên (1994), Bắc Kinh đã khẳng định vấn đề Biển Đông không được thảo luận tại các diễn đàn quốc tế đa phương. Năm 2012, khi Campuchia là quốc gia chủ tịch luân phiên ASEAN, Bắc Kinh đã thành công trong việc can thiệp vào cuộc họp thượng đỉnh các bộ trưởng ngoại giao ASEAN để cuối cùng không có một tuyên bố chung sau khi hội nghị các bộ trưởng Ngoại giao AMM-45 kết thúc.

Tuy nhiên, trong lần hội nghị ARF thứ 19 năm 2012, cả Liên Hiệp Châu Âu và Hoa Kỳ đã ra một tuyên cáo chung nói rằng sẽ hợp tác với các đối tác Châu Á nhằm tăng cường an ninh hàng hải dựa trên luật pháp quốc tế như quy định trong Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS-United Nations Convention on the Law of the Sea), cũng như các biện pháp tăng cường lòng tin nhằm giảm nguy cơ khủng hoảng và xung đột. Liên Hiệp Châu Âu và Hoa Kỳ tiếp tục khuyến khích ASEAN và Trung Quốc thúc đẩy Qui ước ứng xử trên Biển Đông (COC-Code of Conduct) để ngăn ngừa xung đột do tranh chấp chủ quyền lãnh hải và giải quyết các tranh chấp lãnh thổ và trên biển thông qua giải pháp hòa bình, ngoại giao và hợp tác.

Chắc chắn sau khi kết thúc diễn đàn ARF lần này, quốc gia chủ nhà Brunei sẽ công bố một bản tuyên bố chung. Nhưng trước những vấn đề còn tồn đọng chưa có huớng giải quyết, Biển Đông có thể sẽ được nhắc tới nhưng trong tinh thần nhẹ nhàng để tránh mất lòng mọi người. Mục tiêu mà Brunei muốn nhắm tới là duy trì sự đồng thuận của tất cả các nước tham gia diễn đàn.

Diễn đàn An ninh Khu vực ASEAN (ARF) 2013 lần này cũng như những lần trước đó cũng chỉ là một cuộc họp mặt vui vẽ giữa những đại diện quốc gia để ai cũng được phát biểu và không ai bị mất lòng vì không có vấn đề nào được giải quyết.

Nguyễn Văn Huy

(Thông luận)