Trung Quốc : Kế hoạch phát triển kinh tế 5 năm đầy tham vọng

Thanh Hà, Nguyễn Xuân Nghĩa

 

Chủ tịch Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường : giới lãnh đạo TQ trước ngày khai mạc Hội nghị Trung ương 5 - REUTERS /Jason Lee

Hai ngày trước khi khai mạc Hội nghị Trung ương 5 soạn thảo kế hoạch phát triển kinh tế và xã hội thủ tướng Lý Khắc Cường tuyên bố : tăng trưởng 7 % một năm không nhất thiết là mục tiêu sinh tử. Phải chăng giai đoạn chạy đua với thành tích ở Trung Quốc đã đi qua ? Hay đấy là một cách gián tiếp để chuẩn bị dư luận trước một chu kỳ khó khăn ?Kế hoạch kinh tế 5 năm sắp tới của Trung Quốc, dấu ấn của thời đại Tập Cận Bình có gì mới ? Tiếp tục chuyển hướng, lấy tiêu thụ nội địa làm động lực tăng trưởng. Nâng cao trình độ sản xuất và mở rộng vai trò của đồng nhân dân tệ ngang tầm với đô la Mỹ hay euro của Châu Âu. Đó là một vài mục tiêu chính sẽ được đưa vào kế hoạch phát triển 5 năm (2016-2020) đang được soạn thảo tại Bắc Kinh.

Hội nghị Trung ương 5 khóa 18 của đảng Cộng sản Trung Quốc diễn ra lúc nền kinh tế thứ nhì trên thế giới liên tục bắn đi những tin xấu : tỷ lệ tăng trưởng bị chựng lại, rơi xuống dưới ngưỡng tâm lý 7 %. Chỉ số sản xuất công nghiệp liên tục sụt giảm : đang từ 6,1 % của hồi tháng 8/2015 tuột xuống còn 5,7 % vào tháng 9/2015.

Hoạt động trong ngành xuất khẩu tăng chậm hơn so với dự phóng. Cơn sốt địa ốc bị bão hòa, gây khó khăn cho nhiều ngành nghề có liên quan, đứng đầu là công nghiệp sản xuất thép. Trên phương diện tài chính, cho dù Bắc Kinh đã tạm xua tan lo ngại vỡ bong bóng chứng khoán trên thị trường Thượng Hải và Thẩm Quyến nhưng núi nợ của các chính quyền địa phương và các doanh nghiệp nhà nước vẫn là những bóng đen đe dọa. Theo thẩm định của cơ quan tư vấn Mỹ McKinsey Global Institut, tổng nợ công của Trung Quốc vào quý 2/2014 tương đương với 282 % GDP của quốc gia này.

Ngày 23/10/2015 ngay sau khi Tổng cục thống kê Trung Quốc thông báo chỉ số tăng trưởng trong quý 3/2015 chỉ đạt 6,9 % và đây là mức tồi tệ nhất trong 5 năm trở lại đây, Ngân hàng trung ương lập tức thông báo hạ lãi suất chỉ đạo, nới rộng khả năng của các cơ quan tài chính ngân hàng cấp tín dụng cho tư nhân với mục tiêu khuyến khích tiêu thụ và đầu tư. Quyết định của các giới chức tiền tệ Trung Quốc cho thấy quốc gia này đang tiếp tục theo đuổi chính sách « tái cân bằng » cỗ xe kinh tế lấy tiêu thụ nội địa là động cơ tăng trưởng. Đồng thời biện pháp nói trên cũng nhằm cho khu vực sản xuất khởi sắc trở lại, giảm bớt hàng tồn kho, giải quyết vấn đề sản xuất dư thừa.

Nhưng liệu rằng những lá chắn đó sẽ cầm cự được bao lâu nếu như Bắc Kinh không có chiến lược phát triển lâu dài ?

Vào lúc Ban chấp hành trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc bắt đầu bàn thảo về kế hoạch 5 năm thứ 13, RFI Việt ngữ đặt câu hỏi với chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa từ Hoa Kỳ, về những thách thức mà Bắc Kinh phải vượt qua trong giai đoạn 5 năm sắp tới, về tính thời sự của những kế hoạch được một nhóm các nhà lãnh đạo ở thượng tầng cơ quan quyền lực phác thảo ra cho cả nước. Liệu rằng những định hướng được đề xuất trong các kế hoạch liên tiếp như vậy được thực hiện tới đâu ?

RFI : Gác bên ngoài những khó khăn trước mắt sau vụ vỡ bóng cổ phiếu vào mùa hè 2015 và sáu đợt bơm tiền để kích thích kinh tế kể từ gần một năm nay, lãnh đạo Bắc Kinh đang vạch ra một lộ trình phát triển cho năm năm tới. Sau bốn ngày thảo luận dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình, Hội nghị Kỳ 5 sẽ đưa ra Kế họac Năm năm cho giai đoạn từ 2016 đến 2020. Thưa anh, theo dõi việc chuẩn bị này, anh cho rằng đâu là những chi tiết đáng chú ý về Kế hoạch Năm năm sắp tới của Bắc Kinh?

Nguyễn Xuân Nghĩa : Kể từ Kế hoạch Năm năm đầu tiên thời Mao Trạch Đông năm 1953 thì đây là kế hoạch thứ 13 của đảng Cộng sản Trung Quốc.

Theo quy định thông thường thì vài ngày sau khi Hội nghị kỳ 5 kết thúc, Bắc Kinh mới công bố một số điểm chính của Kế hoạch Năm năm. Sau đó mới là chiến dịch học tập để các đảng viên kiêm đại biểu nhân dân tìm hiểu, thống nhất ý kiến và đưa ra cho kỳ họp thứ 5 của Quốc hội Khóa 12 vào đầu tháng 3/2016, thông qua như một văn kiện có giá trị pháp lý cho toàn quốc.

Trên đại thể thì qua những tiết lộ có chọn lọc - mà mỗi tiết lộ lại có một dụng ý vận động - ta có thể biết được một số điểm chính sau đây về Kế hoạch Năm năm sắp tới :

Trước hết, nói về lượng thì Kế hoạch sẽ đề ra một mức tăng trưởng sản xuất hàng năm, kỳ này có thể là thấp hơn chỉ tiêu 7% như trước đây. Chi tiết đáng chú ý là hôm 23/10/2015, chính nhân vật đứng hàng số hai dưới Tập Cận Bình là Thủ tướng Lý Khắc Cường, nhắc nhở các đảng viên tại Trường đảng Trung ương ở Bắc Kinh, rằng đừng nên coi chỉ tiêu 7% như một điều gì sinh tử mà chỉ biết rằng kinh tế nên tăng trưởng vào khoảng đó mà thôi.

Nói cách khác, lãnh đạo không muốn các cấp ở dưới chạy theo chỉ tiêu một cách máy móc và lấy quyết định sai rồi báo cáo láo. Nhưng ta không quên phép tính nhẩm của giới kế toán với con số 70 : giả dụ muốn tăng cái gì đó gấp đôi trong 10 năm thì mỗi năm phải tăng 7%.

Vừa lên lãnh đạo vào cuối năm 2012, khi kinh tế Trung Quốc còn tăng được hơn 7% một năm, thì Tập Cận Bình đã đề ra mục tiêu cho đảng là tăng lợi tức gấp đôi trong 10 năm, kể từ năm 2010. Điều ấy có nghĩa là kinh tế vẫn phải tăng trưởng ít ra là 7% một năm cho đến kỳ hạn của Kế hoạch Năm năm là vào năm 2020. Mâu thuẫn về lượng này là chuyện lý thú.

RFI : Thưa anh, thế còn về phẩm thì Kế hoạch Năm năm này sẽ có gì là hay không ?

Nguyễn Xuân Nghĩa : Ngoài yêu cầu tăng trưởng về số lượng như đã nói, tôi nghĩ rằng Kế hoạch Năm năm được mở ra như những nan quạt rất rộng. Nhiều phần thì họ sẽ công bố gần 10 hướng phát triển mới, nhắm vào việc cải cách và chuyển hướng như những ưu tiên bao quát hơn trước.

Đó là phải cải cách hệ thống tài chánh và doanh nghiệp nhà nước, hệ thống công chi thu ngân sách, nhất là ngân sách địa phương đang bị thiếu hụt. Quan trọng nhất theo tôi có thể là cải cách cả chế độ hộ khẩu để giải quyết yêu cầu xã hội và đô thị hóa một cách quân bình và ổn định hơn.

Về yêu cầu chuyển hướng thì như các Hội nghị Trung ương trước đã đề ra mà chưa tiến hành là phải lấy tiêu thụ nội địa làm lực đẩy thay thế dần đầu tư và xuất cảng và phải ra khỏi hình thái tăng trưởng nhờ chế biến hàng tiêu dùng với lương rẻ mà bước lên trình độ sản xuất những mặt hàng điện tử có giá trị cao hơn, với khí cụ kỹ thuật mới.

Song song và ra khỏi nội tình Trung Quốc thì Kế hoạch Năm năm mới cũng sẽ vạch ra lộ trình thực hiện các sáng kiến được lãnh đạo đưa ra trước quốc tế, như Con Đường Tơ Lụa gồm có Nhất Đới trên đất liền và Nhất Lộ ở ngoài biển, hoặc dự án Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Cơ sở Á châu gọi tắt là AIIB.

Ngoài ra, Bắc Kinh có thể nêu ra tiêu chí cụ thể cho việc nâng cao vị trí của đồng nhân dân tệ-yuan, thành ngoại tệ giao hoán phổ biến như đồng đô la Mỹ, đồng euro của châu Âu, đồng bảng Anh hay đồng yen Nhật.

Trong tháng tới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế có thể thông báo quyết định chấp thuận cho đồng yuan được vào rổ ngoại tệ Trích xuất Đặc biệt như bốn đồng tiền kể trên. Khi đó Ngân hàng Trung ương và các doanh nghiệp sẽ phải làm những gì để tăng ưu thế và sức giao dịch của đồng bạc ?

Sau cùng, có khả năng Kế hoạch Năm năm này cũng kết thúc đợt ba và sau cùng của chiến dịch diệt trừ tham nhũng mà Tập Cận Bình đã đề ra. Mục đích có thể là chính trị nội bộ mà cũng có thể nhắm vào việc trấn an quốc tế, các đảng viên và cả tư doanh vì sự xáo trộn quá lớn xuất phát từ những đợt thanh trừng các đảng viên cao cấp vì tội tham nhũng.

RFI : Như anh vừa trình bày Kế hoạch Năm năm này có nhiều tham vọng vì mở ra những nhiệm vụ bao quát hơn cho đảng viên và các cấp nhà nước. Chúng ta có thể hiểu ra tham vọng ấy của thế hệ lãnh đạo như Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường vì năm hoàn tất kế hoạch thứ 13, là 2020 cũng là thời điểm đảng Cộng sản Trung Quốc chuẩn bị Đại hội khóa 20 để đưa một thế hệ khác lên thay. Anh vừa nói đến mục tiêu của Tập Cận Bình khi mới nhậm chức là sẽ nhân lợi tức gấp đôi vào năm 2020, như vậy có phải Kế hoạch Năm năm này sẽ là một dấu ấn cùa Tập Cận Bình không ?

Nguyễn Xuân Nghĩa : Tôi nghĩ như vậy, nhưng còn phải chờ xem hai chuyện. Thứ nhất là con voi trắng lù lù trong nền kinh tế Trung Quốc là khối nợ trị giá từ 25 đến 28 ngàn tỷ đô la. Nó chưa được giải quyết, chưa thể giải quyết và đang di căn thành một bong bóng trái phiếu khổng lồ sẽ có ngày vỡ. Thứ hai là trước khi đến Đại hội Khóa 20 thì Đại hội Khóa 19 vào cuối năm 2017 phải xác nhận ai là người sẽ lên kế vị Tập Cận Bình, có thể là Bí thư Hồ Xuân Hoa của tỉnh Quảng Đông. Khi ấy, lãnh đạo đảng xử trí ra sao về khối nợ này và sự nghiệp Tập Cận Bình sẽ được đánh giá từ đó, chứ không ở tốc độ tăng trưởng bề nào cũng phải thấp hơn 7% nếu họ thật sự muốn chuyển hướng.

RFI : Câu hỏi sau cùng thưa anh, nếu so sánh với các Kế hoạch Năm năm thời Mao Trạch Đông thì Kế hoạch Năm năm ngày nay có gì là tiến bộ hơn ?

Nguyễn Xuân Nghĩa : Mao Trạch Đông ngày xưa còn ngây dại và duy ý chí học theo mô hình Xô viết với ông thầy là các cố vấn Liên Xô nên muốn công nghiệp hóa bằng bước nhảy vọt vĩ đại : từ một nền kinh tế nông nghiệp còn khép kín với bên ngoài, qua các chỉ tiêu máy móc về kỹ nghệ nặng và làm cả nước chết đói.

Ngày nay, lãnh đạo Bắc Kinh học theo Nhật Bản và Nam Hàn nên có chủ trương và đường hướng linh động hơn và càng ngày càng linh động của một nước tân tòng, mới công nghiệp hóa.

Tuy nhiên, sự kiện đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn còn đề ra kế hoạch ngũ niên với chỉ tiêu tăng trưởng như vậy cho thấy hệ thống chính trị và cả tổ chức quyết định về kinh tế thật ra chưa đổi so với thời Mao. Nhật Bản hay Hàn Quốc cũng có khuynh hướng đề ra các ưu tiên trường kỳ cho tư doanh phát triển với hậu thuẫn của bộ máy nhà nước. và đã từng bị khủng hoảng kinh tế hay tài chánh trên lộ trình đó. Nhưng Seoul và Tokyo không bị khủng hoảng xã hội và chính trị, và người ta chẳng thấy cái nạn dân chúng biểu tình bạo động chống chính phủ. Tại Trung Quốc thì trung bình mỗi ngày có 500 vụ biểu tình lớn nhỏ mà báo chí không được quyền tường thuật rộng rãi. Cho nên lãnh đạo ở trên cứ vẽ họa đồ về con đường 5 năm trước mặt nhưng vẫn có thể bị ngạc nhiên bất ngờ.