Tranh đấu quyền lực ở Thái Bình Dương

onathan Marcus

Phóng viên ngoại giao BBC, Singapore

Hải quân Hoa Kỳ tác nghiệp kỹ thuật trên một chiến hạm đóng gần Okinawa, Nhật Bản

Mỹ đã, đang và sẽ tiếp tục là cường quốc ở Thái Bình Dương. Đó là thông điệp căn bản mà Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Leon Panetta mang đến hội nghị an ninh châu Á năm nay tại Singapore.

Tiếp đó, ông Panetta tới Việt Nam và Ấn Độ - hai điểm dừng làm nổi bật, theo những cách thức khác nhau, hai khía cạnh của mối quan hệ an ninh mới của Washington ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Ông Panetta đã điền vào một số chỗ trống còn lại và cố gắng thuyết phục bạn bè và đồng minh của Washington rằng vào thời điểm thắt lưng buộc bụng tài chính, Mỹ vẫn có phương tiện để tài trợ cho các tham vọng của mình ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.Chính quyền Obama đã công bố chiến lược "chuyển hướng" ở châu Á hồi đầu năm nay.

Và các mỹ từ được tuôn chảy. "Hoa Kỳ", ông Panetta nói, "đang ở một bước ngoặt chiến lược sau một thập niên chiến tranh".

Rồi ông đi vào một số chi tiết về "tái cân bằng" thế trận quốc phòng của Mỹ - thuật ngữ mới nay được dùng thay cho "sự chuyển hướng".

Ông nói đến năm 2020 khoảng 60% lực lượng Hải quân Mỹ sẽ được triển khai ở Thái Bình Dương so với khoảng 50% ngày hôm nay.

Trong đó sẽ bao gồm sáu tàu sân bay và phần lớn các tàu tuần dương, tàu khu trục của Hải quân Mỹ, tàu chiến đấu Littoral và các tàu ngầm.

Ông cũng nói về tăng cường quan hệ đồng minh và đối tác, lưu ý việc triển khai luân phiên Thủy quân lục chiến và không lực đến Úc.

Một loạt các cuộc gặp song phương bên lề hội nghị cũng tạo ra các kết quả. Singapore, ví dụ, đã đồng ý về việc đóng căn cứ tiền tiêu của bốn tàu Littoral Combat mới của Hải quân Mỹ - đây là các tàu chiến nhỏ, công nghệ cao phù hợp để duy trì sự hiện diện trong khu vực.

Nhưng trong số các đại biểu dự hội nghị, vẫn còn có những quan ngại về khả năng chính quyền Mỹ tài trợ cho các tham vọng nổi lên trở lại của mình ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Những từ ngữ như nhanh lẹ, gọn gàng hơn v.v… được sử dụng để diễn dịch về tính năng các tàu chiến ít hơn về số lượng nhưng tinh xảo, cao cấp hơn về năng lực.

Thượng nghị sĩ kỳ cựu của đảng Cộng hòa John McCain, trong khi chào đón những lời nhận xét của ông Panetta, nói với tôi rằng ông rất lo lắng về việc cắt giảm hà khắc ngân sách quốc phòng của Mỹ.

Số lượng tàu vẫn quan trọng, ông nói, và sự giảm thiểu quy mô của hạm đội Mỹ có thể khiến cho quân đội không thể thực hiện được tất cả các nhiệm vụ mà Bộ Quốc phòng đặt ra.

Nhìn từ Bắc Kinh

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta tuyên bố điều chỉnh cán cân hải quân Mỹ nghiêng về Thái Bình Dương

Cho dù người ta cứ nói về quyền giao thông hàng hải tự do, điều quan trọng sống còn cho các tuyến tàu bè đi lại và thịnh vượng kinh tế, thì “bóng ma” phủ lên tất cả thưc ra là Trung Quốc.

Trong khi ông Panetta và nhiều diễn giả khác nhấn mạnh rằng sự hiện diện của Hoa Kỳ và hiện đại hóa khả năng quốc phòng cục bộ không nên được xem như là chống lại hoặc có ý định hạn chế Trung Quốc, thì còn xa Bắc Kinh mới nhìn nhận theo cách này.

Trung Quốc đã hiện diện tại hội nghị với một nhóm nhỏ các sĩ quan mặc đồng phục chăm chú lắng nghe bài phát biểu của ông Panetta. Tham dự của Trung Quốc tại Đối thoại Shangri-La năm ngoái đã phát triển đến mức có mặt Bộ trưởng Quốc phòng Lương Quang Liệt.

Năm nay, chỉ là một quan chức cấp thấp hơn, dẫn đầu phái đoàn Trung Quốc.

"Châu Á-Thái Bình Dương rõ ràng là khu vực đủ lớn để cho hai cường quốc là Mỹ và Trung Quốc thi thố chiến lược"

Jonathan Marcus

Các nhà quan sát Trung Quốc ở đây nói rằng những bất ổn chính trị ở Bắc Kinh và hệ lụy của vụ bê bối liên quan cựu lãnh đạo cấp cao Bạc Hy Lai đã hạn chế các nhân vật chủ chốt đi lại.

Tôi được biết từ ban tổ chức hội nghị rằng Trung Quốc đã đảm bảo với họ rằng trong năm tới, sẽ ‘cử các đoàn’ như bình thường, và sẽ không có dự định ‘làm mất mặt’ gì nữa.

Tương lai của Trung Quốc vẫn là câu hỏi chiến lược trọng tâm. Ông Panetta đã thúc giục Bắc Kinh hậu thuẫn một cơ chế hành xử dựa trên các quy tắc để phân định các tranh chấp chủ quyền lãnh thổ ở Biển Đông.

Thế nhưng Trung Quốc đã chuẩn bị ra sao tới nay trên con đường này trong bối cảnh nước này mở rộng phạm vi các yêu sách chủ quyền và có quyết tâm rõ ràng phát triển lực lượng hải quân nhằm hậu thuẫn các đòi hỏi chủ quyền của mình?

Chạy đua vũ trang?

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta tới thăm Việt Nam ngay sau hội nghị đối thoại thường niên ở Singapore

Châu Á-Thái Bình Dương rõ ràng là khu vực đủ lớn để cho hai cường quốc là Mỹ và Trung Quốc thi thố chiến lược. Nhưng khi từng bên tỏ ra đang phát triển lực lượng của mình để đối lại bên kia, thì khi nào một cuộc cạnh tranh chiến lược sẽ trở thành một cuộc đua chọi công khai như thể đã được tiên tri?

Sự khó chịu về gia tăng quân sự của Trung Quốc, cũng như các vấn đề tại chỗ như vi phạm bản quyền và nạn khủng bố, đang thúc đẩy một cuộc chạy đua vũ trang các loại một lần nữa ở trong khu vực, một khả năng tiềm tàng nguy hiểm. Một trong các phiên họp thú vị nhất tại hội nghị đã bàn về phổ biến hóa tàu ngầm.

Như Christian Le Miere của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế London nói với tôi, Singapore và Malaysia đã yêu cầu các tàu ngầm mới trong những năm gần đây, Việt Nam và Indonesia cũng đang đặt hàng các tàu chiến mới. Một quan chức cao cấp nói rằng sẽ có đến 170 tàu ngầm trong khu vực Thái Bình Dương vào năm 2025.

Các tàu ngầm hấp dẫn vì các đặc điểm tàng hình, khả năng hoạt động vô hình và không cần hỗ trợ của chúng, ít nhất là ở những khu vực không tranh cãi chủ quyền. Chúng có thể được dùng để phục vụ một loạt các sứ mạng tuần tra hàng hải, trinh sát, thu thập thông tin, đổ bộ của các lực lượng đặc biệt v.v…

Việc phổ biến tàu ngầm chắc chắn dẫn tới có thêm các vụ mua bán khác; người ta sẽ mua tàu ngầm để chống tàu ngầm. Bên cạnh đó, các chiến hạm nổi chống tàu ngầm và phi cơ tuần tra biển cũng đang được mua.

"Cải thiện khả năng quân sự có thể là một con dao hai lưỡi, nó vừa là quốc phòng, nhưng cũng vừa là một mối đe dọa"

Jonathan Marcus

Có lẽ vẫn là quá sớm để nói về một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực, nhưng cuộc chạy đua hiện đại hóa này đang đặt ra một số lo ngại.

Nhiều đại biểu dự hội nghị đã kêu gọi minh bạch hơn về việc sử dụng và vận hành của tàu ngầm (một điều gì đó mâu thuẫn, chắc chắn vậy, so với đặc điểm tàng hình của các loại khí tài này.) Điều này, tuy thế, sẽ giúp làm giảm nguy cơ tàu ngầm trở thành một lực lượng gây bất ổn.

Trong một chuyến thăm tới bản doanh chỉ huy chính của Hải quân Singapore tại Changi, tôi đã được thấy một trong những bước đi nhỏ đầu tiên trong quá trình này - một khóa huấn luyện cứu hộ tàu ngầm đa quốc gia đã được tiến hành. Nhưng rõ ràng đây là một vấn đề yêu cầu sự chú trọng nhiều hơn trong tương lai.

Sự thịnh vượng, một Trung Quốc đang lên, tầm quan trọng của các tuyến hải hành thương mại và những căng thẳng hàng hải, tất cả đang lèo lái quá trình hiện đại hoá. Tuy nhiên, cải thiện khả năng quân sự có thể là một con dao hai lưỡi, nó vừa là quốc phòng, nhưng cũng vừa là một mối đe dọa.

Đây là một khu vực mà các cơ cấu an ninh đang bắt đầu phát triển để cố gắng đáp lại những đe dọa này, thông qua diễn đàn không chính thức là Đối thoại Shangri-La, cũng như ngày càng phổ biến hơn thông qua các cơ chế chính thức như Asean Plus, vốn tập hợp các bộ trưởng quốc phòng của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á cùng với các nước đối tác chủ chốt của họ.